Kiedy nie trzeba obawiać się pozwu pracownika?
Nieterminowe regulowanie świadczeń pieniężnych wobec pracowników może być dla pracodawcy źródłem kłopotów. Pracownik ma bowiem prawo dochodzić swoich praw na drodze sądowej. Barierą w egzekucji roszczeń jest jednak instytucja przedawnienia roszczenia, która wyznacza pracownikowi czasowe granice w dochodzeniu należnych świadczeń. W prawie pracy granice te obejmują najczęściej okres 3 lat.
Zdecydowana większość roszczeń ze stosunku pracy dotyczy niewypłaconych w terminie lub wypłaconych w nieodpowiedniej wysokości świadczeń pieniężnych. Pracodawcy spóźniają się niekiedy z wypłatą wynagrodzenia zasadniczego, premii czy dodatków bądź zdarza się, że nie wypłacają ich wcale. Przedawnienie takich i innych jeszcze niezaspokojonych należności polega na tym, że po upływie wskazanego w przepisach okresu dłużnik może odmówić spełnienia ciążącego na nim zobowiązania, zasłaniając się zarzutem przedawnienia. Jeżeli taki zarzut zostanie przez niego podniesiony, wierzyciel straci możliwość egzekucji długu przy pomocy organów państwa (sądu, komornika). Przedawnione roszczenie nie przestanie wprawdzie istnieć, ale ulegnie przekształceniu z zobowiązania prawnego w naturalne, tj. takie, które zobowiązany może spełnić, ale nie musi (o ile posłuży się zarzutem przedawnienia).
Takie ogólne zasady dotyczące przedawnienia wynikają z Kodeksu cywilnego, który w tym zakresie stosuje się w prawie pracy w sposób odpowiedni (art. 300 K.p.). Same terminy przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy określa już jednak Kodeks pracy, podobnie jak kwestie przerwania i zawieszenia biegu przedawnienia.
Roszczenia ze stosunku pracy zasadniczo ulegają przedawnieniu z upływem trzech lat od dnia, w którym stały się wymagalne (art. 291 K.p.). Zasada trzyletniego okresu przedawnienia dotyczy zarówno roszczeń majątkowych (o wypłatę wynagrodzenia za pracę, odpraw, ekwiwalentu za urlop), jak i niemajątkowych (o udzielenie urlopu wypoczynkowego czy ochronę dóbr osobistych pracownika). Bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od daty wymagalności roszczenia, tj. od dnia, w którym powinno być ono spełnione. Przykładowo, jeżeli w zakładzie pracy terminem wypłaty wynagrodzenia jest ostatni dzień miesiąca, to od tego dnia rozpoczyna bieg okres przedawnienia roszczenia o wypłatę wynagrodzenia za dany miesiąc.
Przedawnienie roszczeń jest ogólną zasadą, mającą na celu ochronę stabilności obrotu prawnego, w którym nie mogą "w nieskończoność" funkcjonować niezrealizowane zobowiązania. Są jednak wyjątki od tej reguły, nie każde roszczenie ulega bowiem przedawnieniu. Pracodawca, który zatrudniał osobę na podstawie cywilnoprawnej (np. w ramach umowy zlecenia) w sytuacji, gdy powinien z nim zawrzeć umowę o pracę, musi się liczyć z tym, że w każdym czasie może zostać pozwany w sprawie o ustalenie istnienia stosunku pracy. Roszczenie o takie ustalenie nie ulega przedawnieniu, może więc zostać zgłoszone niezależnie od tego, ile czasu minęło od wykonywania pracy na zasadach cywilnoprawnych. Dużo czasu na dochodzenie należnych świadczeń mają również ci pracownicy, których roszczenie zostało stwierdzone prawomocnym orzeczeniem organu powołanego do rozstrzygania sporów lub ugodą zawartą przed takim organem. Termin przedawnienia mija w takich przypadkach z upływem dziesięciu lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia lub zawarcia ugody.
Aby stwierdzić, czy dane roszczenie nie uległo przedawnieniu, należy ustalić, czy w czasie biegu okresu przedawnienia nie wystąpiła okoliczność przerywająca ten bieg. Przerwanie biegu przedawnienia powoduje:
- każda czynność przed właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów lub egzekwowania roszczeń, podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia bądź zabezpieczenia roszczenia,
- uznanie roszczenia przez zobowiązanego.
Roszczenia przedawnionego nie można dochodzić, chyba że zobowiązany zrzekł się korzystania z zarzutu przedawnienia.
Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo. Jeżeli przerwanie biegu przedawnienia nastąpiło wskutek podjęcia czynności przed właściwymi organami, przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie wszczęte w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia nie zostanie zakończone.
Oprócz przerwania biegu przedawnienia mogą również wystąpić sytuacje, w których ulegnie ono zawieszeniu. Zawieszenie polega na nierozpoczęciu biegu przedawnienia albo na jego wstrzymaniu na czas trwania przeszkody uniemożliwiającej dochodzenie przez uprawnionego (pracownika) należnych mu roszczeń. Przeszkoda ta musi być spowodowana działaniem siły wyższej (art. 293 K.p.), np. wystąpieniem klęski żywiołowej w danym regionie. Po ustaniu okoliczności powodującej zawieszenie biegu przedawnienia, biegnie ono od momentu, w którym zostało zawieszone.
Zgodnie z ogólną zasadą bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, kiedy dane roszczenie stało się wymagalne. W przypadku urlopu wypoczynkowego takim dniem jest ostatni dzień roku, za który przysługuje urlop lub ostatni dzień okresu, w którym można udzielić urlopu zaległego za ubiegły rok.
Począwszy od 1 stycznia 2012 r. granicznym terminem udzielenia niewykorzystanego urlopu za dany rok jest 30 września roku następnego. W tym dniu rozpoczyna swój bieg roszczenie o zaległy urlop za 2011 r. Pracownik będzie więc mógł "upomnieć" się o niewykorzystany wypoczynek za 2011 r. aż do 30 września 2015 r. - o ile będzie w tym czasie pozostawał w zatrudnieniu. Jeżeli nie, do powyższej daty będzie mógł złożyć pozew o ekwiwalent za ten urlop. Należy podkreślić, że pracodawca i pracownik nie mogą porozumieć się w sprawie zrzeczenia się zarzutu przedawnienia, o ile nie upłynął jeszcze jego termin. Takie ewentualne zrzeczenie się będzie nieważne.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)
autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 11 (843) z dnia 2012-02-06