Kiedy można odzyskać zapłacony PCC?
Rozwiązanie lub odstąpienie od umowy, po zawarciu której należało uiścić podatek od czynności cywilnoprawnej, wcale nie oznacza, że urząd skarbowy zwróci pieniądze stronie wygasłego w taki sposób kontraktu. Istnieją jednak sytuacje, w których PCC podlega zwrotowi. Przy czym następuje to nie z urzędu, lecz na wniosek podatnika.
Zwrot podatku
Podatek od czynności cywilnoprawnych podlega zwrotowi w przypadku, gdy:
1) uchylone zostały skutki prawne oświadczenia woli (tzw. nieważność względna),
2) nie spełnił się warunek zawieszający, od którego uzależniono wykonanie czynności cywilnoprawnej,
3) nie dokonano wpisu hipoteki do księgi wieczystej,
4) podwyższenie kapitału spółki nie zostanie zarejestrowane lub zostanie zarejestrowane w wysokości niższej niż określona w uchwale - w części stanowiącej różnicę między podatkiem zapłaconym i podatkiem należnym od podwyższenia kapitału ujawnionego w rejestrze przedsiębiorców.
Za wyjątkiem czynności prawnej bezwzględnie nieważnej na zwrot podatku od czynności cywilnoprawnych można więc liczyć jedynie we wskazanych sytuacjach. Wymienia je art. 11 ust. 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych. Podatek od czynności cywilnoprawnych nie podlega zwrotowi po upływie 5 lat od końca roku, w którym został zapłacony.
Gdy umowa jest nieważna
Wprawdzie wspomniana regulacja prawna nie przewiduje zwrotu PCC w przypadku zawarcia umowy od początku nieważnej (np. w przypadku niezachowania formy szczególnej wymaganej dla kontraktu), jednak nie jest to konieczne. Zapłacony od takiej czynności podatek jest bowiem nienależny i stanowi nadpłatę w rozumieniu art. 71 ust. 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej (Dz. U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 ze zm.). Strona może więc złożyć wniosek o stwierdzenie nadpłaty i w ten sposób odzyskać pieniądze.
Czym innym jest tzw. nieważność względna czynności prawnej. Taka czynność dochodzi do skutku pomimo zaistniałej wady oświadczenia woli jednej ze stron. Mowa o działaniu pod wpływem błędu, podstępu lub bezprawnej groźby drugiej strony bądź osoby trzeciej (art. 84-88 Kodeksu cywilnego. W tego rodzaju sytuacjach zawarta umowa jest z początku ważna, jednak strona, która złożyła wadliwe oświadczenie woli, może uchylić się od jego skutków. Następuje to w formie pisemnego oświadczenia złożonego kontrahentowi. Dopiero z chwilą doręczenia takiego pisma drugiej stronie umowa uznawana jest za nieważną od samego początku, co wiąże się zwykle z potrzebą dokonania zwrotu spełnionych wcześniej świadczeń (np. powrotnego wydania samochodu). Dochodzi więc do przekształcenia względnie nieważnej czynności prawnej w czynność bezwzględnie nieważną.
Uchylający się od skutków swojego oświadczenia woli obarczonego jedną z wymienionych wad musi jednak dochować przewidzianych na to terminów, tj. jednego roku od wykrycia błędu (co dotyczy także podstępu) bądź - w przypadku bezprawnej groźby - od momentu, kiedy ustał stan obawy.
Nieziszczony warunek
Należy pamiętać, że zawarcie umowy pod warunkiem, czy to zawieszającym czy rozwiązującym, nie prowadzi do przesunięcia daty powstania obowiązku podatkowego w zakresie PCC. Warunek zawieszający uzależnia powstanie skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Ustanie tych skutków zależy natomiast od spełnienia się warunku rozwiązującego (zajścia zdarzenia przyszłego i niepewnego).
Niezależnie od tego czy umowa jest warunkowa, czy nie, podatek powinien zostać uiszczony z reguły w terminie 14 dni od dokonania czynności, czyli np. zawarcia umowy. Na jego zwrot można liczyć tylko w jednym wypadku - jeśli nie spełnił się warunek zawieszający, od którego uzależniono wykonanie czynności cywilnoprawnej.
Jeżeli nie dojdzie do wpisu hipoteki
Do ustanowienia hipoteki potrzebne jest nie tylko odpowiednie oświadczenie właściciela nieruchomości, lecz także wpis do księgi wieczystej (w dziale IV). Bez tego hipoteka po prostu nie powstaje. Niemniej jednak obowiązek podatkowy w zakresie podatku od czynności cywilnoprawnych powstaje już z chwilą złożenia oświadczenia o ustanowieniu hipoteki lub zawarcia umowy do tego zmierzającej. Zwykle jest więc tak, że zanim dojdzie do wpisu hipoteki do księgi wieczystej, podatnik musi złożyć deklarację na formularzu PCC-3 i uiścić podatek - ma na to 14 dni. Nie można się z tym wstrzymać do czasu otrzymania stosownego postanowienia z sądu wieczystoksięgowego.
Ponieważ ewentualny brak wpisu hipoteki do księgi wieczystej jest równoznaczny z niepowstaniem samej hipoteki, stanowi to podstawę do wystąpienia do właściwego urzędu skarbowego z wnioskiem o zwrot PCC.
Po odstąpieniu od umowy
Na zwrot podatku nie mają natomiast co liczyć osoby, które odstąpiły od umowy, względnie dokonały jej wypowiedzenia lub rozwiązania za porozumieniem stron (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 3 lutego 1999 r., sygn. akt I SA/Gd 109/97). Brak do tego podstawy prawnej - sytuacja taka nie jest wymieniona w art. 11 ust. 1 ustawy o PCC.
Zatem w przypadku gdy strona ma możliwość wyboru pomiędzy uchyleniem się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu a odstąpieniem od niego, to z punktu widzenia przepisów o zwrocie PCC lepiej jest skorzystać z pierwszego wariantu.
Podstawa prawna:
- ustawa dnia 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 ze zm.),
- ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.).
autor: Tomasz Konieczny
Gazeta Podatkowa Nr 706 z dnia 2010-10-14