Urlop macierzyński nie tylko dla matki
Z urlopu macierzyńskiego korzystają najczęściej kobiety. Przepisy prawa pracy dotyczące uprawnień rodzicielskich coraz bardziej akcentują jednak opiekuńcze funkcje sprawowane przez pracownika - ojca dziecka. Nowe uprawnienia, takie jak urlop ojcowski, potwierdzają te tendencje, jednak pozycja prawna pracownika - ojca nie jest całkowicie niezależna.
Prawo do urlopu macierzyńskiego przysługuje nie tylko pracownicy - matce dziecka, ale również zatrudnionemu w ramach stosunku pracy ojcu lub innemu opiekunowi prawnemu dziecka. Jednak ojciec dziecka nie może wykorzystać go całkowicie samodzielnie, bez względu na sposób korzystania ze wspomnianego urlopu przez pracownicę - matkę. Jego uprawnienia rodzicielskie w tym zakresie są ściśle powiązane i uzależnione od decyzji matki dziecka, a konkretnie od rezygnacji przez nią z pewnej części urlopu macierzyńskiego. Pracownica musi bowiem obligatoryjnie wykorzystać co najmniej 14 tygodni omawianego urlopu, natomiast z pozostałej jego części może zrezygnować na rzecz ojca dziecka. Jeżeli nie wyrazi on zainteresowania korzystaniem z urlopu macierzyńskiego, wówczas matka dziecka musi obowiązkowo wykorzystać pozostałą jego część (art. 180 § 5 K.p.).
Jak widać, uprawnienia rodzicielskie obojga rodziców są ze sobą powiązane. Możliwość udzielenia urlopu macierzyńskiego ojcu dziecka zależy od tego, czy z części tego urlopu zrezygnowała matka. Z kolei wcześniejszy powrót matki do pracy jest możliwy tylko wtedy, gdy pracownik - ojciec zgodzi się przejąć niewykorzystaną przez pracownicę część urlopu macierzyńskiego. Jednak pozycja rodzicielska matki jest tutaj silniejsza. W każdym bowiem przypadku urlop macierzyński będzie przez nią wykorzystany w całości lub w części. Ojciec dziecka może natomiast pozostać bez takiej możliwości.
Do wniosku należy dołączyć zaświadczenie pracodawcy zatrudniającego pracownika - ojca wychowującego dziecko, potwierdzające termin rozpoczęcia przez niego urlopu macierzyńskiego. Pracownik wnioskuje o ten urlop u "swojego" pracodawcy.
Podobne zasady korzystania z urlopu macierzyńskiego przysługują pracownikowi - ojcu adopcyjnemu. Może on otrzymać urlop macierzyński w przypadku przyjęcia dziecka na wychowanie i wystąpienia do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka. Z uprawnienia może skorzystać również pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem. Jeżeli przysposobienia dziecka dokonało dwóch opiekunów, wówczas pracownik może wykorzystać urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego na zasadach obowiązujących ojca biologicznego. Musi więc zaczekać, aż matka adopcyjna dziecka wykorzysta co najmniej 14 tygodni tego urlopu i przekaże mu pozostałą jego część (art. 183 § 1 K.p.). Jeśli przysposobienia (przyjęcia w ramach rodziny zastępczej) dokonała tylko jedna osoba, tj. sam pracownik, ma on prawo do całego urlopu, w wymiarze uzależnionym od liczby przysposobionych dzieci.
Trzeba podkreślić, że prawo do urlopu macierzyńskiego dotyczy tylko pracowników - ojców (opiekunów) wychowujących dziecko. Pracownik, który nie ma z nim kontaktu, np. z powodu rozwodu, separacji czy pozbawienia praw rodzicielskich, nie może więc wnioskować o jego przyznanie.
Urlop dodatkowy na warunkach podstawowego
Urlop macierzyński przysługujący zaraz po urodzeniu dziecka nie wyczerpuje uprawnień pracownika - rodzica. Opiekun dziecka może z nim dłużej przebywać, korzystając z dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Ma do niego prawo zarówno matka, jak i ojciec dziecka (w tym rodzice adopcyjni). Jednak pracownik - ojciec może z niego skorzystać w przypadku:
- gdy pracownica - matka uprzednio wykorzystała po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego i zrezygnowała z dalszej opieki nad dzieckiem w ramach urlopu macierzyńskiego na rzecz jego ojca,
- wykorzystania przez pracownicę pełnego urlopu macierzyńskiego (art. 1822 K.p.).
Ustawodawca uregulował też sytuację, w której matka dziecka z powodu hospitalizacji nie może się nim zająć. W takim wypadku, w okresie przebywania matki w szpitalu, urlop macierzyński będzie wykorzystywał ojciec dziecka. Jednak urlop macierzyński w minimalnym, 8-tygodniowym zakresie musi być przez pracownicę wybrany. Przy czym na czas jej pobytu w szpitalu przysługujący jej urlop macierzyński ulega przerwaniu (korzysta z niego ojciec dziecka). Łączny wymiar urlopu macierzyńskiego we wskazanych okolicznościach nie może przekroczyć ustawowego wymiaru, uzależnionego od liczby urodzonych dzieci (art. 180 § 61 K.p.).
Kodeks pracy odnosi się też do przypadku zgonu matki dziecka w czasie urlopu macierzyńskiego. Wówczas niewykorzystaną jego część przejmuje ojciec dziecka (art. 180 § 7 K.p.).
Podstawa prawna: ustawa z dnia 26.06.1974 r.- Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.).
autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa Nr 707 z dnia 2010-10-18