Warunki pracy w 2002

Jest to zagadnienie ważne z punktu widzenia zdrowia społeczeństwa oraz realizacji zobowiązań pracodawców do zapewnienia odpowiednich warunków pracy zgodnych z obowiązującymi normami.

W czerwcu 2003 roku ukaże się kolejna edycja publikacji ?Warunki pracy?, która będzie zawierać informacje za 2002 rok.

Źródłem danych zaprezentowanych w publikacji jest sprawozdawczość statystyczna obejmująca podmioty gospodarcze spełniające następujące kryteria:

- liczba pracujących powyżej 9 osób,

- rodzaj działalności należący do wybranych sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności takich jak: rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo (bez gospodarstw indywidualnych w rolnictwie oraz gospodarki łowieckiej), rybołówstwo i rybactwo (bez rybołówstwa w wodach morskich), górnictwo i kopalnictwo, przetwórstwo przemysłowe, wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę, budownictwo, handel i naprawy, transport, gospodarka magazynowa i łączność, obsługa nieruchomości i firm; nauka (w zakresie informatyki i działalności pokrewnej oraz prowadzenia prac badawczo-rozwojowych w dziedzinie nauk przyrodniczych i technicznych), edukacja (w zakresie szkolnictwa wyższego), ochrona zdrowia i opieka społeczna (bez opieki wychowawczej i społecznej), pozostała działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna (w zakresie odprowadzania ścieków, wywozu odpadów, usług sanitarnych i pokrewnych).

Zawarte w publikacji informacje dotyczą:

podmiotów sprawozdawczych (spełniających wyżej podane kryteria) bez względu na formę własności oraz formę organizacyjno - prawną,

w ramach podmiotów sprawozdawczych - dotyczą pracowników: pełnozatrudnionych (stałych, sezonowych, zatrudnionych dorywczo) oraz niepełnozatrudnionych, dla których głównym miejscem pracy jest jednostka sprawozdawcza a także osób (uczniów) zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w celach przygotowania zawodowego.

Ocena stanu i śledzenie zmian w zakresie zagrożeń na stanowiskach pracy oraz liczby osób korzystających ze świadczeń z tytułu pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia i z tytułu wypadków przy pracy daje podstawę do podejmowania działań profilaktycznych i prowadzenia odpowiedniej polityki w dziedzinie poprawy warunków pracy.

Jednak uzyskanie prawidłowego obrazu zagrożenia zdrowia szkodliwymi substancjami chemicznymi, czynnikami fizycznymi i biologicznymi, wymaga od pracodawcy ustalenia wartości stężeń i natężeń (zgodnych z NDS lub NDN), przy pomocy specjalistycznej aparatury, co niejednokrotnie, w przypadku małych zakładów, przekracza ich możliwości finansowe. Częste zmiany profilu działalności w tych zakładach utrudniają również prowadzenie obserwacji.

W 2002r. badaniem warunków pracy objęto 58,9 tys. jednostek zatrudniających 4 733,8 tys. osób. Spośród tej grupy ? 637,4 tys. osób pracowało w warunkach zagrożenia. Stanowiło to 13,5% zatrudnionych w przebadanych zakładach (liczonych jeden raz w grupie czynnika przeważającego tzn. zagrożenia środowiskiem pracy, uciążliwością pracy bądź też czynnikami mechanicznymi). W 2001r. w warunkach zagrożenia pracowało 724,8 tys., tj. 14,4% osób objętych badaniem.

Warunki pracy kobiet nie zmieniły się w stosunku do lat ubiegłych. Nadal co piąta osoba zatrudniona w warunkach zagrożenia to kobieta.

Większość zagrożeń dla zdrowia i życia w 2002r. powodowały szkodliwe czynniki związane ze środowiskiem pracy. Pośród nich najbardziej szkodliwe były: substancje chemiczne, hałas, niewłaściwe oświetlenie, przemysłowe pyły zwłókniające. Na tego typu zagrożenia narażonych było 503,1 tys. osób, tj. 61,5% pracowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia. Zagrożenia związane z uciążliwością pracy, np. wymuszoną pozycją ciała, ciężkim wysiłkiem fizycznym itp., dotyczyły 205,8 tys. osób, czyli 28,0% zatrudnionych w warunkach zagrożenia.

Na szkodliwy wpływ czynników mechanicznych związanych z maszynami szczególnie niebezpiecznymi narażonych było w 2002r. 80,4 tys. osób, tj. 10,5% pracowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia.

Analizując zagrożenia dla zdrowia ? mierzone wskaźnikiem ?liczba zatrudnionych w warunkach zagrożenia na 1000 zatrudnionych w zbiorowości objętej badaniem? ? można zauważyć, że nadal największe zagrożenie dla zdrowia w pracy w końcu 2002r. występowało w transporcie lotniczym ? 690,2 (w 2001r. ? 729,8), górnictwie i kopalnictwie ? 499,0 (w 2001r. ? 525,7), leśnictwie, łącznie z działalnością usługową ? 179,6 (w 2001r. ? 205,5). Wysokim wskaźnikiem odznaczały się również niektóre działy przetwórstwa przemysłowego, dla którego wskaźnik ten wynosił ogółem 157,3 (w 2001r. ? 160,2). Należały do nich: produkcja metali ? 284,8 (w 2001r. ? 313,6) oraz produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz z korka, artykułów ze słomy ? 386,5 (w 2001r. ? 390,1).

Największe narażenie kobiet występowało w jednostkach zaliczanych do następujących rodzajów działalności: transport lotniczy 387,1 (w 2001r. ? 380,7), włókiennictwo ? 140,7 (w 2001r. ? 141,9), produkcja wyrobów tytoniowych ? 64,3 (w 2001r. ? 90,2).

Osoby zatrudnione w warunkach zagrożenia mogą być narażone na kilka czynników szkodliwych. Z tego powodu w analizach wykorzystywana jest kategoria tzw. osobozagrożeń. Liczba osobozagrożeń to liczba osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia, liczonych tyle razy na ile czynników osoby te były narażone.

W 2002r. (według stanu w dniu 31 grudnia) liczba osobozagrożeń wyniosła 789,3 tys., z czego 63,7% stanowiły osobozagrożenia czynnikami związanymi ze środowiskiem pracy.

W ocenie aktualnych warunków pracy istotnym elementem jest proces likwidacji bądź ograniczenia zagrożeń na stanowisku pracy mający miejsce w ciągu roku oraz ujawnienie zagrożeń istniejących lub nowo powstałych. Saldo zmian informuje o pozytywnym lub negatywnym procesie zachodzącym w dziedzinie warunków pracy.

W 2002r. zlikwidowano lub ograniczono 194,6 tys, osobozagrożeń związanych z czynnikami środowiska pracy, równocześnie stwierdzono 90,4 tys. nowo powstałych lub nowo ujawnionych osobozagrożeń. W tej grupie czynników największy procentowy udział miały (wg stanu w dniu 31.12.2002r.) podobnie jak w roku poprzednim: hałas ? 43,5% osobozagrożeń, pyły przemysłowe zwłókniające ? 12,6% osobozagrożeń, niedostateczne oświetlenie stanowisk pracy ? 8,8% osobozagrożeń.

W 2002r. 178,8 tys. osób (w tym 45,5 tys. kobiet) pracowało w warunkach zagrożenia związanego z uciążliwością pracy (tj. odpowiednio 3,8% i 1,0% ogólnej liczby zatrudnionych objętych badaniem). W tym czasie zlikwidowano lub ograniczono 47,3 tys. osobozagrożeń związanych z uciążliwością pracy, równocześnie stwierdzono 26,4 osobozagrożeń nowo powstałych lub ujawnionych.

W 2002r. zbadano również zagrożenia na stanowiskach pracy związanych z obsługą maszyn szczególnie niebezpiecznych (m.in. pilarek tarczowych i taśmowych, strugarek, frezarek, pras i innych). Liczba osób wykonujących pracę w warunkach zagrożenia na tych stanowiskach wyniosła w końcu 2002r. ? 66,6 tys., w tym 4,1 tys. kobiet (tj. odpowiednio ? 1,4% i 0,1% ogólnej liczby osób objętych badaniem). W tej grupie czynników w ciągu 2002r. zlikwidowano lub ograniczono 19,1 tys. osobozagrożeń, równocześnie zarejestrowano 12,4 tys. osobozagrożeń nowo powstałych lub nowo ujawnionych.

Przestrzenne rozmieszczenie zagrożeń stanowisk pracy oraz stopień natężenia zagrożeń czynnikami szkodliwymi dla zdrowia wiąże się ściśle z infrastrukturą i stopniem koncentracji zakładów pracy o określonych rodzajach działalności.

W 2002 roku najtrudniejsze warunki pracy zanotowano w województwie śląskim gdzie co piąta osoba pracowała w warunkach zagrożenia dla zdrowia. Najbezpieczniejsze warunki pracy zanotowano w województwach podlaskim i mazowieckim, gdzie co dwunasta osoba była narażona na pogorszenie stanu zdrowia.

W 2002 roku zebrano również informacje dotyczące działań profilaktycznych związanych z oceną ryzyka zawodowego. W przebadanych zakładach taką ocenę przeprowadzono dla 503 tys. stanowisk pracy, na których pracowało 1904,1 tys. osób.

Publikacja dostarcza również informacji o świadczeniach przysługujących z tytułu pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych, a także o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

W 2002r. z uprawnień pracowniczych wynikających z określonych warunków pracy korzystało:

z dodatków pieniężnych - 795,3 tys. osób,

z posiłków profilaktycznych - 666,2 tys. osób,

z napojów - 1 557,7 tys. osób,

z innych środków odżywczych - 290,5 tys. osób,

z uprawnień wynikających z pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - 601,0 tys. osób,

dodatkowego urlopu - 195,0 tys. osób,

ze skróconego czasu pracy - 56,5 tys. osób.

Liczba świadczeń zrealizowanych w 2002r., przysługujących z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych wyniosła 22,2 tys. (z tego 56,3% to świadczenia w zakładach sektora prywatnego), natomiast koszty tych świadczeń kształtowały się na poziomie 91988,1 tys. zł., z czego 46,7% przypadało na zakłady sektora prywatnego.

Ponadto publikacja zawiera informacje dotyczące liczby pracowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia, podawane według takich cech, jak: płeć, formy własności, sekcje PKD, województwa, podregiony, powiaty oraz liczba pracowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia, w stosunku do których zagrożenia zlikwidowano, ograniczono albo ujawniono.

Niniejsza publikacja jest zbiorem cennych informacji zebranych w ciągu ostatnich dwóch lat w dziedzinie warunków pracy w Polsce.