Tani kredyt z PFRON
Pomoc publiczna na zatrudnianie niepełnosprawnych jest niewłaściwie przekazywana. Brakuje odpowiednich rozporządzeń resortu pracy, a obecne przepisy są wadliwe. Państwo traci kilkaset milionów złotych rocznie z powodu złych rozwiązań legislacyjnych.
Najwyższa Izba Kontroli oceniła negatywnie wykonanie planu finansowego Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w 2005 roku. Stwierdzone nieprawidłowości dotyczą kwoty 196,8 mln zł - podaje Izba w Informacji o wynikach kontroli finansów PFRON, do której dotarła GP. Na powstanie nieprawidłowości znaczący wpływ miały wadliwie skonstruowane przepisy, które umożliwiają pracodawcom pobieranie nadmiernych dofinansowań, zabraniają ich kontrolowania przez PFRON, a niepełnosprawnym nie zapewniają należnej rehabilitacji.
- Przepisy dotyczące udzielania wsparcia pracodawcom zatrudniającym niepełnosprawnych obowiązują niedługo i w praktyce są dopiero wdrażane w życie - tłumaczy Szczepan Wroński, zastępca dyrektora wydziału finansowego Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
- Wszystkie nieprawidłowości zgłaszamy do resortu pracy i polityki społecznej, który może zmienić źle funkcjonujące przepisy - dodaje.
Pożyczka za darmo
Jednym z przykładów złej konstrukcji przepisów są zasady dokonywanego raz w roku rozliczenia pracodawców z publicznego dofinansowania do wynagrodzeń niepełnosprawnych pracowników. Pracodawcy muszą w terminie do 20 lutego złożyć w funduszu oświadczenie o wyborze w danym roku sprawozdawczym jednej z form pomocy -zaliczki lub ryczałtu na rekompensatę podwyższonych kosztów zatrudniania niepełnosprawnych. Rozwiązanie takie przewiduje par. 6 ust. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy przedsiębiorcom zatrudniającym osoby niepełnosprawne (Dz.U. nr 114, poz. 1193).
- Wybór ryczałtu umożliwia wypłatę przedsiębiorcom zaliczek zmniejszonych do wysokości rzeczywiście poniesionych kosztów zatrudnienia osób niepełnosprawnych - tłumaczy Szczepan Wroński.
Taką formę udzielenia publicznej pomocy w 2005 roku wybrało 77 proc. pracodawców, którzy złożyli wspomniane oświadczenia. Mimo to pomoc publiczna wszystkim przedsiębiorcom przekazywana była w formie zaliczki w maksymalnej wysokości pomocy (bez względu na rzeczywiście poniesione koszty z tytułu zatrudniania niepełnosprawnych). Umożliwia to ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji i zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. nr 123, poz. 776 z późn. zm.). Po sporządzeniu rozliczenia przedsiębiorcy muszą zwrócić sumę niewykorzystanych, uzyskanych zgodnie z prawem środków. Fundusz nie pobiera od nich żadnych odsetek, bo przepisy tego nie przewidują.
- Rozwiązanie to jest nieoprocentowanym kredytowaniem działalności pracodawców - mówi Lech Rejnus, dyrektor Departamentu Pracy, Spraw Socjalnych i Zdrowia NIK.
W ocenie izby świadczą o tym rozliczenia dofinansowania do wynagrodzeń niepełnosprawnych pracowników za 2005 rok, w których pracodawcy wykazali kwotę do zwrotu w łącznej wysokości 98,1 mln zł.
Tylko wymiar pracy
NIK zwróciła także uwagę na uzależnienie wysokości dofinansowania wyłącznie od wymiaru czasu pracy. Przedsiębiorca prowadzący zakład pracy chronionej otrzymuje pełną kwotę dofinansowania nawet wówczas, gdy pracownik przepracował w danym miesiącu tylko jeden dzień. W takim przypadku prawie cała dotacja zostanie przekazana na zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych i nie jest ona wykazywana w rocznym rozliczeniu pomocy. Przyjęty system, w ocenie NIK, jest sprzeczny z celem ustawy o rehabilitacji, czyli wypłatą dofinansowania do wynagrodzenia niepełnosprawnego pracownika.
Dwukrotna pomoc
Nieprawidłowości jest więcej. Na podstawie obowiązującego do 1 czerwca 2004 r. art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o rehabilitacji i podpisanych z PFRON umów cywilnoprawnych pracodawcy otrzymywali refundację zwiększonych kosztów zatrudnienia osób niepełnosprawnych, u których stwierdzono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe, epilepsję lub wadę wzroku. Refundacja w wysokości 75 proc. najniższego wynagrodzenia za każdą osobę niepełnosprawną przysługiwała przez cały rok 2004. Z kolei przepisy ustawy o rehabilitacji obowiązujące od 1 czerwca 2004 r. wprowadziły zwiększoną kwotę dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych ze szczególnymi schorzeniami. Nie wyłączyły one jednak możliwości uzyskania dofinansowania przez pracodawców, którzy otrzymywali pomoc na podstawie wcześniej zawartych umów cywilnoprawnych. W ten sposób część pracodawców otrzymywała dwukrotnie dofinansowanie z tytułu zatrudniania tych samych pracowników. PFRON stracił 25 mln zł.
Brak aktów prawnych utrudnia przekazywanie pracodawcom publicznych środków na wsparcie zatrudnienia osób niepełnosprawnych
- To incydentalny przypadek. Pokazuje on jednak jak wadliwie skonstruowane jest prawo dotyczące wspierania osób niepełnosprawnych - mówi Lech Rejnus.
Brak przepisów
Przekazywanie pracodawcom publicznych środków na wsparcie zatrudnienia takich osób utrudnia brak odpowiednich aktów prawnych. Od 1 stycznia 2005 roku, w związku z nowelizacją ustawy o finansach publicznych, częściowo utraciło moc rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z dnia 2 lipca 2003 r. w sprawie gospodarki finansowej PFRON (Dz.U. nr 138, poz. 1315). Rządowe Centrum Legislacji rekomendowało wprowadzenie do systemu prawa jednolitego aktu wykonawczego, określającego szczegółowe zasady gospodarki finansami funduszu. Nie powstał on jednak do dziś.
- Nowe rozporządzenia przedstawiono wraz z projektem nowelizacji ustawy o rehabilitacji - mówi Paweł Wypych, pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych.
- Jedną z propozycji zmian jest umożliwienie PFRON kontroli przedsiębiorców korzystających z jego finansowania - dodaje.
Obecnie fundusz nie posiada takich uprawnień, choć przekazuje przedsiębiorcom pomoc w wysokości ponad 1,3 mld zł.
Łukasz Guza
