Odsetki za zwłokę nie zawsze się należą
Zdecydowana większość przedsiębiorców wie, że od zaległości podatkowych należy uiszczać fiskusowi odsetki za zwłokę. Niewielu jednak wie, że nie zawsze fiskusowi odsetki się należą. Nie należy bowiem naliczać odsetek, w sytuacji gdy Skarb Państwa nie doznał uszczerbku finansowego w wyniku powstania zaległości podatkowej.
Będzie tak zawsze, w przypadku gdy w wyniku korekt za jeden okres rozliczeniowy powstanie zaległość podatkowa, a za wcześniejszy lub ten sam okres wystąpi nadpłata. Wtedy wysokość nadpłaty fiskus powinien zaliczyć na pokrycie zaległości, a więc skompensować je.
Niestety, praktyka pokazuje, że często organy podatkowe wykorzystują niewiedzę podatników (zwłaszcza przedsiębiorców) i nie rozliczają występujących zaległości oraz nadpłat, kompensując je. Zyskuje oczywiście na tym Skarb Państwa, gdyż od nadpłat z reguły urzędy skarbowe nie naliczają i nie zwracają podatnikom odsetek, które należą się im na podstawie art. 78 ordynacji podatkowej. Taka praktyka jest oczywiście nieuczciwa.
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 16 grudnia 2009 r. (sygn. akt. I FSK 1172/08) podkreślił, że podatnik, który przedwcześnie rozliczył podatek od towarów i usług za dany okres rozliczeniowy, wykazując podatek należny z tytułu czynności, odnośnie których obowiązek podatkowy powstał w następnych okresach rozliczeniowych, w wyniku czego w tychże kolejnych okresach rozliczeniowych popadł w zaległość podatkową w tym podatku - nie powinien być obciążany odsetkami za zwłokę od tychże zaległości do wysokości odsetek, które byłyby należne od kwoty nadpłaconej.
Kwotą tą Skarb Państwa bowiem już materialnie dysponował w momencie powstania (pod względem formalnym) zaległości podatkowej za następny okres rozliczeniowy. Sprawa dotyczyła podatku od towarów i usług, ale prezentowana teza winna znaleźć zastosowanie także w innych podatkach, jeśli tylko wystąpiła zaległość i nadpłata.
Powyższą tezę potwierdził także w październiku br. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (sygn. akt III SA/Wa 861/10). Uznał, że jeśli za dany okres nadpłata skompensowała się z zaległością podatkową, to w efekcie dochody Skarbu Państwa nie zostały uszczuplone. W takiej sytuacji organ podatkowy nie powinien naliczać podatnikowi odsetek od zaległości podatkowej. Sąd podkreślił, że zaległość podatkowa jest korzyścią dla podatnika kosztem Skarbu Państwa.
Natomiast odsetki za zwłokę w zapłacie podatku są wynagrodzeniem za korzystanie z cudzego kapitału. Gdy następuje kompensata nadpłaty z zaległością, Skarb Państwa faktycznie nie ponosi żadnej straty, gdyż w wyniku nadpłaty dysponuje on kwotą, którą wpłacił wcześniej podatnik. A ta przecież powinna być zrównana z powstałą zaległością podatkową.
Przenosząc powyższe tezy sądów administracyjnych na grunt Ordynacji podatkowej należy zauważyć, że przepisy tej ustawy normują kwestie kompensacji zaległości i nadpłaty w rozdziale 5. - zaległość podatkowa, działu III - zobowiązania podatkowe. Z treści art. 52 § 1 jasno wynika, że na równi z zaległością podatkową traktuje się także:
- nadpłatę, jeżeli w zeznaniu lub w deklaracji, o których mowa w art. 73 § 2, została wykazana nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej, a organ podatkowy dokonał jej zwrotu lub zaliczenia na poczet zaległości podatkowych bądź bieżących lub przyszłych zobowiązań podatkowych;
- zwrot podatku, jeżeli podatnik otrzymał go nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej lub został on zaliczony na poczet zaległości podatkowej albo bieżących lub przyszłych zobowiązań podatkowych, chyba że podatnik wykaże, że nie nastąpiło to z jego winy;
- wynagrodzenie płatników lub inkasentów pobrane nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej;
- oprocentowanie nienależnej nadpłaty bądź zwrotu podatku zwrócone lub zaliczone na poczet zaległych, bieżących lub przyszłych zobowiązań podatkowych.
Dlaczego w praktyce organy nie stosują się do tych przepisów? - trudno jednoznacznie stwierdzić. Podatnicy winni jednak swe prawa znać i w razie wystąpienia opisanej wyżej sytuacji, domagać się od organu rekompensaty wzajemnych zobowiązań.
Wojciech Serafiński
doradca podatkowy, prawnik
