Gdy podpadniesz "skarbówce"

Henryk S. i Mariusz K. popełnili przestępstwo skarbowe, ponieważ nie prowadzili ksiąg rachunkowych przez dwa lata. Wówczas naczelnik urzędu skarbowego złożył w sądzie rejonowym wniosek o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jednocześnie informując, że okoliczności popełnienia czynów nie budzą wątpliwości oraz sprawcy uiścili tytułem kar: grzywny oraz zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania. Zgodnie z zakwestionowanymi przepisami sąd może udzielić zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jeżeli wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości, sprawca uiścił kwotę odpowiadającą co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony i uiszczono co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania. Sąd udzielając zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności orzeka tytułem kary grzywny kwotę uiszczoną przez sprawcę. Według pytającego sądu kwestionowane przepisy dają wprawdzie sprawcy możliwość skorzystania z przywileju dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, ale ustawodawca obwarowuje tę możliwość uprzednią wpłatą określonych kwot tytułem kary grzywny i kosztów postępowania - jest to warunek, którego spełnienie dopiero w perspektywie może doprowadzić do sądowego ustalenia winy danej osoby, choc nie musi. Tego typu uregulowania prawne stawiają sprawców przestępstw skarbowych o stosunkowo niskiej szkodliwości społecznej w sytuacji gorszej, niż osoby oskarżane o popełnienie przestępstw o dużo wyższym ciężarze gatunkowym, które ponoszą faktyczną odpowiedzialność w postaci np. grzywien dopiero po sądowym stwierdzeniu ich sprawstwa i winy, a nie wcześniej. Jest to sprzeczne z konstytucyjnymi zasadami państwa prawnego oraz zaufania obywatela do państwa i prawa.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 17 § 1 pkt 2 i 4 oraz art. 18 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. - Kodeks karny skarbowy są zgodne z art. 42 ust. 1 i 3 oraz z art. 2 Konstytucji. Poddane pod rozstrzygnięcie przepisy dotyczą środka karnego w postaci dobrowolnego poddania się odpowiedzialności. Zgodnie z nimi sąd może udzielić zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności tylko wtedy, gdy wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości. W tym samym czasie sprawca uiścił kwotę, która odpowiadała co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony oraz co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania. Ponadto sąd, udzielając zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, orzeka tytułem kary grzywny kwotę uiszczoną przez sprawcę. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego orzeczenie środka o charakterze represyjnym wobec jednostki następuje dopiero z chwilą udzielenia przez sąd zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, bowiem następuje to w momencie orzeczenia tytułem kary grzywny kwoty uiszczonej przez sprawcę. Zastosowanie środka o charakterze represyjnym jest reakcją na zachowanie zawinione. Sąd może udzielić zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jedynie wtedy, gdy wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości.

Wniosek organu o udzielenie sprawcy przez sąd zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności kierowany jest do sądu zamiast aktu oskarżenia., zatem wymaga nie tylko uzgodnień ze sprawcą odnośnie ponoszonych przezeń dolegliwości majątkowych, ale przede wszystkim dokonania ustaleń wskazujących na istnienie podstaw do jego odpowiedzialności w stopniu, który pozwoliłby na wniesienie oskarżenia, a więc takich, które stwarzają przekonanie organu o sprawstwie danej osoby oraz o ponoszeniu przez nią odpowiedzialności za popełniony czyn. Dlatego też wymóg wskazania w uzasadnieniu kierowanego do sądu wniosku organu dowodów - z których wynika, że okoliczności popełnienia czynu i wina sprawcy nie budzą wątpliwości.