Kiedy pracownik może odmówić pracy?

Staranne i sumienne wykonywanie pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. Za bezzasadną odmowę jej świadczenia pracodawca może zastosować sankcje porządkowe, a nawet dyscyplinarnie zwolnić pracownika z pracy. Są jednak takie sytuacje, w których pracodawca nie może zastosować żadnych środków dyscyplinujących wobec pracownika, który odmówił wykonywania pracy. Uprawnienie do powstrzymania się od jej świadczenia przewiduje art. 210 § 1 K.p. Zgodnie z nim pracownik może odmówić dalszego wykonywania pracy, jeżeli:

• warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, albo  
• wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom.

Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy ze względu na nieodpowiednie warunki bhp nie usuwa niebezpieczeństwa, pracownik może oddalić się z miejsca zagrożenia. Przy czym warunkiem skorzystania przez pracownika z uprawnienia do powstrzymania się od pracy we wskazanych sytuacjach lub do oddalenia się z powodu zagrożenia jest niezwłoczne zawiadomienie przełożonego o takim fakcie.

Przepisy Kodeksu pracy nie określają formy tego powiadomienia. Biorąc pod uwagę, że dotyczy ono sytuacji nieprzewidzianych i nagłych, które zagrażają bezpośrednio życiu lub zdrowiu, zazwyczaj będzie ono miało formę ustną, co nie wyklucza późniejszego potwierdzenia w drodze pisemnego oświadczenia pracownika lub notatki służbowej.Należy podkreślić, że - tak jak w przypadku pracodawcy - jednym z podstawowych obowiązków pracownika jest przestrzeganie wymogów bhp.  Dlatego pracownik ma nie tylko prawo, ale wręcz obowiązek powstrzymania się od pracy, jeżeli ma świadomość, że jej wykonywanie w warunkach odbiegających od wymogów bhp stwarza bezpośrednie zagrożenie dla niego lub innych osób. Znajduje to potwierdzenie w orzecznictwie sądowym, np. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1998 r., sygn. akt I PKN 405/97. SN orzekł w nim, iż: "Powstrzymanie się od wykonywania pracy zagrażającej zdrowiu pracownika (art. 210 K.p.) może w konkretnych okolicznościach sprawy stanowić przedmiot pracowniczego obowiązku dbałości o dobro pracodawcy (art. 100 § 2 pkt 4 K.p.)"

 
W niektórych sytuacjach pracownik może zaprzestać świadczenia pracy, nawet jeżeli warunki bhp na danym stanowisku pracy odpowiadają normie. Taka sytuacja może mieć miejsce w przypadku, gdy stan psychofizyczny pracownika nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób (art. 210 § 4 K.p.). Nie każdy pracownik ma jednak prawo do skorzystania z takiej możliwości. Mogą to uczynić jedynie pracownicy, którzy są zatrudnieni przy pracach wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej. Prace te określa załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej... (Dz. U. z 1996 r. nr 62, poz. 287).
Powstrzymanie się od pracy z uwagi na zły stan psychofizyczny następuje na podstawie oświadczenia pracownika, złożonego pracodawcy przed opuszczeniem miejsca pracy (patrz ramka). Zaświadczenie lekarskie nie jest w tym przypadku wymagane, co nie oznacza, że w omawianej sytuacji oświadczenie pracownika jest "mniej ważnym" potwierdzeniem jego niedyspozycji. Pracodawca powinien poprzestać na takim oświadczeniu, bez możliwości jego kwestionowania. Może on natomiast powierzyć takiemu pracownikowi wykonywanie innej pracy, niewymagającej specjalnej kondycji psychofizycznej. W tym celu wystarczy wydanie zwykłego polecenia służbowego, np. w trybie art. 42 § 4 K.p.

Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia z miejsca zagrożenia z powodu złych warunków bhp, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Warunkiem jest jednak, aby niebezpieczeństwo było rzeczywiste, a pracownik zawiadomił o nim przełożonego.Pracodawca oceniając prawo do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy powinien przy tym mieć na uwadze, że pracownik nie ma obowiązku oceniać stanu zagrożenia według wiedzy specjalistycznej, której na ogół nie posiada. Mniej korzystne finansowo dla pracownika jest powstrzymanie się od pracy z powodu złego stanu psychofizycznego. Nie zachowuje on wtedy prawa do wynagrodzenia.Należy podkreślić, że omawiane uprawnienia - do powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia - nie przysługują pracownikom, których obowiązkiem jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia. W ich przypadku stan zagrożenia zdrowia lub życia jest zwykłym elementem wykonywanej przez nich pracy.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2018 r. poz. 917 ze zm.)
autor: Agata Barczewska Gazeta Podatkowa nr 63 (1520) z dnia 2018-08-06 
GOFIN podpowiada