Zastrzelę każdego, kto wejdzie jutro do mojego biura!

Czym jest wypalenie zawodowe?

Wypalenie zawodowe (professional burnout) to odpowiedź organizmu na stres, którego źródłem jest sytuacja pracy. Może być ono reakcją na długotrwałe przeciążenie obowiązkami, zbyt odpowiedzialne i trudne zadania lub wyczerpującą, monotonną i nudną pracę. W takich warunkach następuje utrata motywacji do pracy, a działania, pierwotnie wykonywane z pasją i przyjemnością, teraz są kojarzone z przymusem. Objawy, odnosząc się początkowo bezpośrednio do naszego funkcjonowania w pracy, stopniowo ogarniają pozostałe obszary życia człowieka.

Reklama

Czy można wyróżnić konkretne symptomy wypalenia, nazwać je?

Jeśli doświadczasz apatii, obniżenia nastroju, odczuwasz ustawiczne zmęczenie psychiczne lub fizyczne, mimo że śpisz wystarczająco długo, straciłeś energię, entuzjazm, pasję, przestałeś się rozwijać zawodowo, jesteś znudzony pracą, trudno ci się do niej zmobilizować; rośnie w tobie przekonanie o utracie własnych zdolności, kompetencji lub masz tendencje do negatywnego myślenia; jeśli usuwasz się coraz bardziej z życia społecznego, rodzinnego; czujesz coraz większą złość, irytację wobec ludzi, z którymi pracujesz, masz poczucie utraty kontroli lub celu życia, twoje uczucia są niestabilne, stajesz się bardziej konfliktowy, agresywny lub płaczliwy; towarzyszą ci stwierdzenia: "nic mi się nie chce", "to wszystko nie ma sensu", "mam ochotę porzucić to wszystko" - jeśli rozpoznajesz u siebie choć dwa z tych objawów i wiążesz ich pojawienie się ze swoją pracą, prawdopodobnie doświadczasz wypalenia zawodowego.

Można wyróżnić trzy fazy wypalenia zawodowego:

I ETAP
Dominują bóle głowy lub bezsenność, zaburzenia apetytu, chęć "ucieczki" w chorobę. Stan długotrwałego napięcia prowadzi do emocjonalnego, psychicznego lub fizycznego wyczerpania objawiającego się narastającym i długotrwałym poczuciem zmęczenia, które nie mija.

II ETAP
Pojawiają się zdehumanizowane formy zachowania się wobec współpracowników, podwładnych, klientów. Typowe są: cynizm, unikanie kontaktów, deprecjonowanie pracy innych. (Podwładni to "debile" i "jełopy", współpracowniczka to "żmija" albo "suka", nie wspominając o szefie...) Narastają trudności w komunikowaniu się.

III ETAP
Ten etap łączy wszystkie dotychczasowe oznaki wypalenia. Osoby w tej fazie stają się konfliktowe, agresywne bądź wycofane. Żyją w poczuciu izolacji, osamotnienia, pustki. Nabierają przekonania o braku własnych kompetencji, pogarsza się efektywność i jakość ich pracy. Mogą przeżywać silne lęki, poczucie krzywdy, chęć "porzucenia tego wszystkiego". W skrajnych przypadkach przychodzą do gabinetu i krzyczą: "Nienawidzę moich uczniów! Rozumie pani? Nienawidzę ich!!!" Albo: "Zastrzelę każdego klienta, który wejdzie jutro do mojego biura!"?

Kogo dotyka wypalenie zawodowe, kto jest na nie najbardziej narażony?

Problem wypalenia może dotyczyć każdego i na każdym stanowisku, jednak największe ryzyko jego wystąpienia związane jest z pełnieniem funkcji stresogennych (np. kierowniczych) oraz zawodami wymagającymi intensywnych kontaktów z ludźmi.

Dużą grupę stanowią:

  • nauczyciele,
  • trenerzy,
  • pedagodzy,
  • pielęgniarki,
  • lekarze,
  • handlowcy,
  • psychologowie,
  • konsultanci zajmujący się doradztwem personalnym.

Dzieje się tak, ponieważ osobiste zaangażowanie w problemy drugiego człowieka powoduje silne napięcie nerwowe, a jeśli sytuacja napięcia przedłuża się (dzień po dniu), wówczas stres, z którym sobie nie radzimy powoduje wyczerpanie psychiczne, emocjonalne, fizyczne, czyli właśnie wypalenie.

Przyczynami wypalenia zawodowego mogą być także czynniki wewnętrzne, inaczej - predyspozycje osobowościowe. Zagrożeni są zwłaszcza pracownicy, którzy mają ambitne cele zawodowe, wysokie oczekiwania wobec pracy, skłonności do perfekcjonizmu, są emocjonalnie zaangażowani, utożsamiają się z wykonywanym zadaniem i organizacją, a także, rzecz jasna, pracoholicy.

Trzecia grupa czynników sprzyjających wypaleniu związana jest z otoczeniem zawodowym. Tworzą ją: brak możliwości podejmowania decyzji, nadmierna biurokracja, nieadekwatne wynagrodzenie i, przede wszystkim, brak wsparcia społecznego.

Na ile jest to powszechny problem? Czy w ogóle możemy mówić o wypaleniu w kategorii problemu społecznego?

Tak, i to z całą pewnością bardziej niż można by przypuszczać. Dzieje się tak z powodów poruszonych powyżej. Odczuwając dyskomfort psychiczny czy emocjonalny, po prostu nie kojarzymy go z sytuacją w pracy. Przed ujawnieniem swojej niechęci do pracy może powstrzymywać nas nie tylko ocena innych ludzi, ale też nasza własna samoocena. Jeśli nie mamy wiedzy na temat zjawiska wypalenia, możemy nawet czuć się winni z powodu swojej awersji do pracy. Sprzyjać temu będzie świadomość wysokiej stopy bezrobocia w naszym kraju i często sytuacja rzeczywistego braku wyboru innych warunków pracy. Jest to bardziej problem socjologów i psychologów społecznych niż psychologów klinicznych.

Czyli wypalenie zawodowe jest problemem społecznym?

Jak najbardziej, choć najczęściej nie jest ono właściwie rozpoznawane. Powszechne jest leczenie symptomów, takich jak: depresja, lęki, bóle, bezsenność, nerwice.

Przykład: wyobraźmy sobie następującą sytuację: Pan X od wielu miesięcy czuje się przeciążony pracą, wyczerpany, nieustannie zmęczony. Co robi? Udaje się do lekarza i oznajmia mu, że jest przemęczony lub wręcz symuluje chorobę. Prawdopodobnie bez większych problemów dostaje zwolnienie, które przynosi chwilową ulgę.

Chwilową, ponieważ po kilku dniach, tygodniach problem powraca. Nawet, jeśli pan X kojarzy swoje złe samopoczucie z pracą, czy powie lekarzowi: "mam dość swojej pracy, nie znoszę jej" albo "nie chce mi się chodzić do pracy?" Przeczuwa, że w dobie bardzo wysokiej pozycji pracy w hierarchii wartości społecznych takie zdanie wystawiłoby go na nieprzychylną ocenę współrozmówcy, posądzenie o lenistwo. Lęk zaś przed tym zamyka możliwość poprawy sytuacji. Większość ludzi woli leczyć objawy, biorąc środki nasenne, antydepresyjne, przeciwbólowe niż zmienić cokolwiek we własnym życiu.

Oznacza to zatem, że możemy nie zdawać sobie sprawy, że dotyka nas wypalenie zawodowe?

Oczywiście, a sprzyja temu fakt, że zauważalne symptomy, jak np. depresja, zmęczenie, apatia, nasilona konfliktowość mogą się pojawić u nas w wielu innych momentach życiowych. Dopiero kojarzenie ich ze stresem, którego źródłem jest sytuacja pracy, może podsunąć właściwą diagnozę. Przyznam, że był moment, w którym sama padłam ofiarą wypalenia zawodowego i znając objawy, przyczyny, mając przecież wsparcie teoretyczne, nie rozpoznałam tego stanu u siebie.

W jakich warunkach dochodzi do wypalenia?

Wypalenie zawodowe może być reakcją na długotrwałe przeciążenie obowiązkami, zbyt trudne i odpowiedzialne zadania lub monotonną, nudną, wyczerpującą pracę. Pojawi się, gdy mamy do czynienia z zadaniami, których wykonanie jest nierealne lub sprzężone z niewielkim wpływem na sytuację, gdy mamy złą organizację czasu pracy, brak czasu prywatnego, gdy praca jest niezgodna z naszymi wartościami lub charakterem (zachowania agresywne lub uległe). Będziemy na nie bardziej podatni, jeśli dążymy do perfekcji, jesteśmy "nadodpowiedzialni" lub po prostu nie potrafimy powiedzieć "nie", nie mając ochoty angażować się w jakieś kolejne przedsięwzięcia. Jednym słowem, gdy zapominamy, że zasoby naszej energii psychicznej są ograniczone i mogą ulec wyczerpaniu.

Brak asertywności prowadzi do tego, że decydujemy się na coś, co nam nie odpowiada, myśląc "jakoś to będzie", "szybko o tym zapomnę" itp., a tymczasem każde takie działanie jest istotnie osłabiające. Obniża poczucie własnej wartości, autonomii. Robienie "dobrej miny do złej gry" uczy zakłamywania sytuacji nawet przed samym sobą, powoduje coraz gorszy kontakt z rzeczywistością. Niebezpieczeństwo polega na tym, że mechanizm wypalenia zawodowego działa na zasadzie błędnego koła: symptomy wypalenia są jednocześnie jego przyczynami i skutkami. Oznacza to, że wypalenie będzie miało tendencje do pogłębiania się.

Jak możemy radzić sobie z problemem wypalenia zawodowego, gdy stwierdzimy u siebie jego objawy?

Istnieją różne sposoby zapobiegania stanowi wypalenia zawodowego i radzenia sobie z już zaistniałym. Bardzo ważne jest np. podejmowanie pracy zgodnej ze zdobytą wiedzą, umiejętnościami, a przynajmniej zainteresowaniami. Konieczne jest również podjęcie wysiłku w kierunku rozwoju własnej osobowości, adekwatnej samooceny, obiektywnej oceny rzeczywistości.

Niezbędne są umiejętność mówienia "nie" oraz radzenia sobie ze stresem. Dzięki nim sytuacje trudne będą postrzegane jako wyzwanie, a nie jako zagrożenie lub strata. Musimy pamiętać o dobrych relacjach z bliskimi, to na ich pomoc i wsparcie możemy liczyć w trudnych sytuacjach.

Czy po przebyciu wypalenia zawodowego można płynnie powrócić do zawodu?

Oczywiście, jednak pod warunkiem usunięcia przyczyn, a nie tylko objawów. Jeśli poczucie utraty motywacji uniemożliwia kontynuowanie dotychczasowych zajęć, możesz skorzystać z dłuższego urlopu lub spróbować zmienić swój obszar zainteresowań, angażując się w inne przedsięwzięcie, ale nadal pozostając na tym samym stanowisku. Jeśli jednak jesteś absolutnie pewien, że wygasło w tobie wszelkie zainteresowanie dotychczas wykonywanym zajęciem, wówczas pomóc może jedynie całkowita zmiana obszaru twojej aktywności.

Co może zrobić pracodawca, kiedy dostrzega objawy wypalenia u swoich pracowników?

Pracodawcy powszechnie cenią sobie takie wartości, jak: wysoki poziom motywacji do pracy, odpowiedzialność, silne zaangażowanie emocjonalne, aktywność. Większość firm, rekrutując pracowników, oczekuje od nich takiej właśnie postawy, wychodząc z założenia, że gwarantuje ona skuteczność i efektywność w wywiązywaniu się z powierzonych obowiązków.

Tymczasem skutek niestety bywa odwrotny. Pracownicy oddani swojej pracy, emocjonalnie zaangażowani, utożsamiający się z wykonanymi zadaniami i organizacją, o wysoko rozwiniętej potrzebie satysfakcji i zadowolenia z pracy - są bardzo podatni na wypalenie zawodowe. Zapobieganie pojawienia się stanu wypalenia zawodowego u pracowników leży także w interesie pracodawcy, toteż niezbędna wydaje się szeroko rozumiana troska o zespół pracowniczy.

W repertuarze środków zapobiegawczych, które można stosować, znajdują się m.in.:

  • przykładanie dużej wagi do powierzenia pracownikom zadań adekwatnych do ich możliwości i kompetencji,
  • udzielanie obiektywnej i konstruktywnej oceny w odniesieniu do pracy zatrudnionych osób,
  • stwarzanie możliwości uczenia się i rozwoju,
  • adekwatne wynagradzanie pracowników,
  • kultura organizacyjna, w której cenione są pozytywne relacje interpersonalne,
  • organizowanie treningów z zakresu umiejętności interpersonalnych, komunikacji, rozwiązywania konfliktów oraz skutecznych sposobów radzenia sobie ze stresem,
  • dbanie o to, by pracownik przynajmniej raz w roku brał urlop nie krótszy niż 2 tygodnie,
  • organizowanie 5-10 minutowych przerw co około półtorej godziny pracy.

W sytuacji, gdy pracodawca nie jest w stanie zapewnić pracownikom godziwych zarobków, powinien zadbać o etos ich pracy, ponieważ ten rodzaj rekompensaty przyniesie korzyści obu stronom.

Jak nie wypalić się w pracy? Poproszę o konkretne wskazówki dla czytelników.

  • Wyznaczaj sobie realistyczne cele. Zamierzenia dalekosiężne uzupełniaj celami cząstkowymi, wymiernymi i możliwymi do osiągnięcia, rozpisanymi na dzień,tydzień,miesiąc.
  • Odpoczywaj! Pożądane są zmiany formy aktywności, częste kontakty z osobami, które wprawiają cię w dobry nastrój, zrobienie czegoś, co nie jest związane z pracą zawodową.
  • Jeśli w pracy masz wiele kontaktów z ludźmi - dbaj o momenty wyciszenia i wycofania się. Samotny spacer w parku czy lektura książki pozwolą ci spokojnie zebrać myśli i dadzą wytchnienie.
  • Traktuj sprawy zawodowe mniej osobiście. Chodzi tu o zatracenie granic i nadmierne identyfikowanie się z problemami innych. Szukaj przeciwwagi dla spraw zawodowych, na przykład w rodzinie.
  • Ucz się czegoś nowego. Nie poddawaj się rutynie. Naucz się też nie tylko dawać, ale i brać - korzystaj z życzliwości i pomocy innych.
  • Poznawaj siebie, swoje reakcje i ograniczenia! Nikt nie jest doskonały - najważniejsze, by rozumieć, co jest naszą mocną, a co słabą stroną.
  • Zauważaj to, co dobre, nawet jeśli są to drobne sprawy. Doceniaj zalety i dobrą wolę innych - łatwiej wtedy znieść nieuniknione porażki i frustrujące sytuacje.
  • Kultywuj odpowiedni styl życia; rozwijaj swoją osobowość i przede wszystkim zawsze staraj się być sobą - autentyczność daje poczucie wewnętrznej harmonii i spokoju.
1. Jeżeli masz poczucie, że utraciłeś zdolność odczuwania przyjemności z pracy, sprawdź, czy realistycznie oceniasz swoje cele i możliwości; zweryfikuj je. 2. Jeśli kontakty z ludźmi kosztują cię zbyt wiele energii i frustracji, postaraj się zwiększyć dystans wobec otoczenia zawodowego, aby uchronić się przed nadmierną eksploatacją psychiczną, czy emocjonalną. 3. Jeżeli odczuwasz nadmiar obowiązków - zredukuj je, wycofaj się z pewnych zadań. 4. Przyznaj sobie prawo do wypoczynku, relaksu, przyjemności. 5. Upewnij się, że prowadzisz zdrowy tryb życia, masz wystarczająco dużo aktywności fizycznej, śpisz wystarczająco długo. 6. Usprawnij swoje umiejętności w zakresie radzenia sobie ze stresem (możesz skorzystać z pomocy rodziny i przyjaciół). 7. Poszukaj odpowiedniego dla siebie hobby. 8. Jeśli poczucie wypalenia jest nasilone - odczuwasz brak motywacji, wycofujesz się z życia towarzyskiego, zawodowego - zalecana jest konsultacja z dobrym psychologiem. Rozmawiała: Dorota Nowicka

"Praca i Zdrowie" - nowy magazyn poświęcony ochronie pracy (Wydawnictwo Unimedia Sp. z o.o.) W każdym numerze: prawo pracy, medycyna pracy, psychologia pracy, bhp, ergonomia, savoir vivre biznesu.

Praca i Zdrowie
Reklama
Reklama
Reklama
Reklama
Strona główna INTERIA.PL
Polecamy
Finanse / Giełda / Podatki
Bądź na bieżąco!
Odblokuj reklamy i zyskaj nieograniczony dostęp do wszystkich treści w naszym serwisie.
Dzięki wyświetlanym reklamom korzystasz z naszego serwisu całkowicie bezpłatnie, a my możemy spełniać Twoje oczekiwania rozwijając się i poprawiając jakość naszych usług.
Odblokuj biznes.interia.pl lub zobacz instrukcję »
Nie, dziękuję. Wchodzę na Interię »