Ważne dla kierujących

Aktem prawnym określającym sposób realizacji omawianych badań jest rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych dla celów przewidzianych w Kodeksie pracy. W odniesieniu do pewnych grup pracowniczych ? takich jak kierowcy ? zostały wprowadzone przepisy o charakterze szczególnym, które określa ustawa prawo o ruchu drogowym oraz ustawa o transporcie drogowym. Zgodnie z art. 87. 1. ustawy z 20 czerwca 1997 r. prawo o ruchu drogowym, kierującym może być osoba, która osiągnęła wymagany wiek i jest sprawna pod względem fizycznym i psychicznym.

Kierowcy niezawodowi nie są obligowani do prowadzenia pojazdów wtedy, kiedy czują się źle lub przy niekorzystnych warunkach pogodowych, natomiast osoby zatrudnione na stanowisku kierowcy muszą wykonywać zadania określone przez pracodawcę, bez względu na wymienione okoliczności. Powyższe uzasadnia więc przyjęcie zróżnicowanych wymagań zdrowotnych wobec osób kierujących pojazdami w celach zarobkowych z uwzględnieniem czasu spędzanego za kierownicą i różnorodnych czynników szkodliwych i uciążliwych związanych z kierowaniem pojazdem oraz wykorzystujących uprawnienia dla potrzeb własnych (np. dojazdy do pracy, wyjazdy w celach rekreacyjnych). Dlatego też tym pierwszym w postępowaniu orzeczniczym stawia się większe wymagania zdrowotne, a kierowanie pojazdem należy uznać za czynność, wymagającą od wykonującej osoby pełnej sprawności psychoruchowej. Dotyczy to nie tylko osób zatrudnionych na stanowiskach kierowców i osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą w zakresie transportu drogowego, lecz także pracowników wykorzystujących samochód do celów zawodowych i spędzających wiele godzin za kierownicą pojazdu (np. przedstawiciele handlowi, osoby zajmujące się handlem obwoźnym, kierownicy sprzedaży). W tym przypadku kierowanie samochodem jest jednym z czynników związanych ze stanowiskiem pracy tych osób, a samochód stanowi narzędzie ich pracy.

Kierowcy wykonujący przewóz drogowy mają obowiązek poddawania się badaniom lekarskim, co wynika z ustawy o transporcie drogowym. Kierowcy niepodlegający przepisom wymienionej ustawy bądź wykonujący pracę na innych stanowiskach, lecz kierujący w ramach obowiązków zawodowych samochodem służbowym mają również obowiązek poddawania się badaniom profilaktycznym, wynikającym z przepisów Kodeksu pracy. Jednakże wymienione przepisy prawa nie określają szczegółowo zakresu badań, jakie powinien zlecić lekarz przeprowadzający badanie w celu oceny braku lub istnienia przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na konkretnym stanowisku. Taka sytuacja jest przyczyną różnej interpretacji przepisów i konfliktów między lekarzami a pracodawcami, którzy ponoszą koszty badań profilaktycznych pracowników.

Badania profilaktyczne kierowców transportu drogowego

Badania profilaktyczne kierowców wykonujących przewóz drogowy regulują przepisy ustawy z 6 września 2001 r. o transporcie drogowym. Omawiana ustawa dotyczy przedsiębiorców wykonujących zarobkowy przewóz osób (niezależnie od ich liczby) oraz ładunków pojazdem lub zespołem pojazdów, których dopuszczalna masa całkowita przekracza 3,5 t. Regulacje dotyczą również tych przedsiębiorców, którzy nie prowadzą działalności zarobkowej w postaci transportu, lecz pojazdami (o dmc > 3,5 t lub liczbie osób > 9) wykonują tzw. przewozy na potrzeby własne przedsiębiorstwa, np. przewóz własnych ładunków własnymi pojazdami do odbiorców, przewóz pracowników własnymi pojazdami do miejsca pracy oraz wykonujący działalność gospodarczą w zakresie pośrednictwa przy przewozie rzeczy. Kierowcy objęci przepisami ustawy o transporcie drogowym podlegają badaniu lekarskiemu i badaniu psychologicznemu.

Celem badań lekarskich jest stwierdzenie istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy. Zakres badań powinien być ukierunkowany na ocenę sprawności psychicznej i fizycznej do kierowania pojazdami oraz wpływ warunków pracy na zdrowie. Badanie powinno zatem, oprócz badania ogólnego stanu zdrowia, obejmować również konsultacje specjalistyczne i badania pomocnicze z uwzględnieniem, że praca kierowcy jest pracą wymagającą pełnej sprawności psychoruchowej. Aktami prawnymi, które powinien uwzględnić lekarz w postępowaniu orzeczniczym są przepisy wykonawcze do ustawy prawo u ruchu drogowym i Kodeksu pracy.

Ocena narządu wzroku, słuchu i równowagi powinna zostać przeprowadzona i udokumentowana zgodnie z zasadami podanymi w załącznikach do rozporządzenia ministra zdrowia z 7 stycznia 2004 r. w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami.

Biorąc pod uwagę powyższe, zakres badań kierowców wykonujących przewozy w ramach transportu drogowego powinien obejmować:

1.Badanie wstępne:

- badania lekarskie ? ogólnolekarskie, okulistyczne, neurologiczne, wskazane badanie laryngologiczne;

- badania pomocnicze ? badanie audiometryczne tonalne, badanie oceniające widzenie zmierzchowe i zjawisko olśnienia, testy sprawności psychoruchowej (może być odpis wyniku badania psychologicznego, które jest badaniem obowiązkowym, niezależnie od badania lekarskiego), w zależności od wskazań ? EKG, poziom glukozy, inne badania laboratoryjne.

2.Badanie okresowe:

- badania lekarskie ? ogólnolekarskie, okulistyczne, w zależności od wskazań ? neurologiczne, laryngologiczne;

- badania pomocnicze ? badanie audiometryczne tonalne, badanie oceniające widzenie zmierzchowe i zjawisko olśnienia, testy sprawności psychoruchowej (może być odpis wyniku badania psychologicznego, które jest badaniem obowiązkowym, niezależnie od badania lekarskiego), w zależności od wskazań ? EKG, poziom glukozy, inne badania laboratoryjne.

Użyte sformułowania okulistyczne, neurologiczne, laryngologiczne oznaczają przeprowadzanie badań przez lekarzy posiadających odpowiednią specjalizację.

Wyznaczenie daty następnego badania wynika z ustawy o transporcie drogowym, a więc badania omawianej grupy kierowców w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy wykonywane są:

- do czasu ukończenia przez kierowcę 60 lat ? co 5 lat,

- po ukończeniu przez kierowcę 60 roku życia ? co 30 miesięcy.

Oczywiście lekarz w uzasadnionych przypadkach może wyznaczyć krótszy termin następnego badania, co wynika z przepisów o badaniach profilaktycznych. Minimalne kryteria zdrowotne w zakresie narządu wzroku, słuchu i równowagi, jakie musi spełniać osoba zatrudniona na stanowisku kierowcy wykonującego przewozy w ramach transportu drogowego określone są w rozporządzeniu ministra zdrowia z 7 stycznia 2004 r. w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami.

Badania lekarskie tej grupy kierowców wykonują lekarze posiadający uprawnienia do przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników (z wyłączeniem lekarzy mających specjalizację z medycyny rodzinnej lub ogólnej) oraz posiadający dodatkowo uprawnienia do przeprowadzania badań lekarskich kandydatów na kierowców i kierowców określone w odrębnych przepisach. Omawiane badanie kończy się wydaniem orzeczenia w formie zaświadczeń, których wzory określają załączniki nr 2 i 3 do rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie Pracy. Zaświadczenie lekarskie wydane dla celów określonych w ustawie o transporcie drogowym powinno być opatrzone dwiema pieczęciami (tego samego lekarza), potwierdzającymi posiadanie przez niego obu rodzajów (określonych wyżej) dodatkowych kwalifikacji.

Badania profilaktyczne kierowców niepodlegających przepisom ustawy o transporcie drogowym

Inną grupę stanowią kierowcy niepodlegający ustawie o transporcie drogowym. Są to osoby wykonujące przewóz drogowy pojazdami samochodowymi lub zespołami pojazdów:

1) przeznaczonymi konstrukcyjnie do przewozu nie więcej niż 9 osób łącznie z kierowcą ? w niezarobkowym (na potrzeby własne) przewozie drogowym osób;

2) o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony w transporcie drogowym rzeczy oraz niezarobkowym przewozie drogowym rzeczy;

3) w ramach usług transportu sanitarnego, a także zespoły ratownictwa medycznego.

Do tej grupy należą też kierowcy ciągnika, a także pracownicy zatrudnieni na innych stanowiskach, ale kierujący w ramach obowiązków zawodowych pojazdami służbowymi (o masie do 3,5 tony ? np. przedstawiciele handlowi). Wobec tych osób do badań profilaktycznych stosuje się przepisy ustaw Kodeks pracy i Prawo o ruchu drogowym.

Podczas wykonywania badań profilaktycznych tej grupy pracowników lekarz stosuje się do rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy oraz rozporządzeniu ministra zdrowia z 7 stycznia 2004 r. w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami. Także w tym przypadku należy uznać, że kierowanie pojazdami silnikowymi (nawet w przypadku gdy kierowanie jest czynnością pomocniczą w stosunku do wykonywanych czynności zawodowych) jest pracą wymagającą pełnej sprawności psychoruchowej.

Biorąc pod uwagę obydwa wyżej wymienione akty prawne, wobec osób zatrudnionych na stanowisku kierowcy, nie podlegających ustawie o transporcie drogowym oraz osób, które nie są zatrudnione na stanowisku kierowcy, a w ramach obowiązków zawodowych kierują pojazdami służbowymi, należy stosować następujący zakres badań:

1.Badanie wstępne:

- badania lekarskie ? ogólnolekarskie, okulistyczne, neurologiczne, w zależności od wskazań ? badanie laryngologiczne;

- badania pomocnicze ? testy sprawności psychoruchowej (w tym badanie oceniające widzenie obuoczne, zmierzchowe i zjawisko olśnienia), w zależności od wskazań ? EKG, poziom glukozy, inne badania laboratoryjne.

2.Badanie okresowe:

- badania lekarskie ? ogólnolekarskie, w zależności od wskazań neurologiczne, okulistyczne, laryngologiczne;

- badania pomocnicze ? w zależności od wskazań ? testy sprawności psychoruchowej, EKG, poziom glukozy, inne badania laboratoryjne.

W przypadku występowania dodatkowych narażeń na stanowisku pracy, opisanych przez pracodawcę w skierowaniu na badania profilaktyczne bądź lekarza wizytującego stanowisko pracy, zakres badań powinien być poszerzony o inne niezbędne badania, w oparciu o odpowiednie zalecenia dla poszczególnych rodzajów narażenia.

Wart podkreślenia jest fakt, że skierowanie do pracowni psychologicznej na badanie sprawdzające sprawność psychoruchową wydaje lekarz wykonujący badanie profilaktyczne, tak jak na inne niezbędne do wydania zaświadczenia konsultacje bądź badania dodatkowe.

Osoby zaliczane do omawianej grupy zawodowej, w zakresie narządu wzroku, słuchu i równowagi muszą spełniać minimalne kryteria zdrowotne, które określa rozporządzenie ministra zdrowia z 7 stycznia 2004 r. w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami dla danej kategorii prawa jazdy. Niezbędny jest także prawidłowy wynik badania oceniającego widzenie obuoczne, zmierzchowe i zjawisko olśnienia, co jest elementem składowym testu sprawności psychoruchowej. Co interesujące, także operatorzy wózków widłowych (mimo że do kierowania nimi prawo jazdy nie jest konieczne) muszą spełniać podobne kryteria zdrowotne ? wymagane jest więc widzenie stereoskopowe.

Warto podkreślić, że prace wymagające pełnej sprawności psychoruchowej nie zawsze są tożsame z pracami określonymi w Wykazie Prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej, zamieszczonym w załączniku do rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej. Wykaz ten wskazuje rodzaje prac, które uprawniają pracownika do powstrzymania się od wykonywania pracy, jeżeli uzna, że jego kondycja nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i może stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa lub zdrowia innych osób. Wykaz wyszczególnia jedynie niektóre stanowiska pracy kierowców (kierowcy autobusów, pojazdów przewożących materiały niebezpieczne oraz pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 16 ton i długości powyżej 12 m, trolejbusów i motorniczych tramwajów).

lek. Marcin Rybacki

Przychodnia Chorób Zawodowych