Warunki zatrudnienia osoby poniżej 16. roku życia

Tak, z tym że można zatrudnić osobę w wieku poniżej 16. roku na podstawie umowy zlecenia, jeśli ma ona ukończone 13 lat i wyraził na to zgodę jej przedstawiciel ustawowy (rodzic albo opiekun), natomiast umowy o pracę - wyłącznie w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu sprzedawcy lub przyuczenia do tej pracy i przy spełnieniu warunków określonych przepisami prawa pracy.

W myśl art. 15 K.c., osoba, która ukończyła 13 lat (dalej małoletni) ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Oznacza to, że - o ile ustawa nie przewiduje wyjątków - do ważności dokonywanych przez nią czynności prawnych, w wyniku których zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego (art. 17 K.c.). Taka zgoda będzie konieczna w razie zawierania umowy zlecenia. Ten kontrakt powoduje bowiem, że zleceniobiorca zobowiązuje się do wykonania określonych czynności prawnych dla zleceniodawcy (art. 734 § 1 K.c.). Co ważne, nie jest też objęty wyjątkami zapisanymi w art. 20-22 K.c. Według tych regulacji, małoletni może:

• bez zgody przedstawiciela ustawowego:
   
• być stroną umów należących do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego,
• rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi,
  
• dysponować w pełnym zakresie przedmiotami majątkowymi otrzymanymi od przedstawiciela ustawowego do swobodnego użytku (poza dokonywaniem czynności prawnych, do których nie wystarcza według ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego).

Ważne: Osoba, która nie ukończyła 18 lat jest w świetle prawa cywilnego małoletnim - taki status zyskuje w dniu 13 urodzin (art. 15 K.c.), natomiast na gruncie prawa pracy traktuje się ją jako młodocianego do czasu uzyskania pełnoletniości, pod warunkiem, że ma powyżej 16 lat (art. 190 § 1 K.p.).

Jeżeli małoletni pozostaje pod władzą rodzicielską rodziców, oni są jego przedstawicielami ustawowymi (art. 98 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dalej K.r.o.). Każde z nich może sprawować tę funkcję samodzielnie, a wspólnie - gdy decydują o istotnych sprawach dla swojego dziecka. Umowa zlecenia należy do pierwszej sfery, dlatego zarówno matka, jak i ojciec mogą jednoosobowo zgodzić się na jej zawarcie przez małoletnie dziecko. Gdy żadnemu z nich nie przysługuje władza rodzicielska, udzielenie zgody leży w gestii opiekuna małoletniego (art. 145 § 1 i art. 155 § 2 K.r.o.).

W każdym z tych przypadków zgoda może być udzielona w dowolnie wybrany sposób, przez każde zachowanie przedstawiciela ustawowego, które ujawnia jego wolę w sposób dostateczny, w tym również w postaci elektronicznej (art. 60 K.c.). Przepisy o zleceniu nie wymagają formy pisemnej dla tej umowy, ale dla celów dowodowych lepiej jednak, żeby taki właśnie charakter miała zgoda na jej zawarcie.

Może ona zostać udzielona przed, przy lub po zawarciu kontraktu (art. 63 § 1 K.c.). W tej trzeciej sytuacji, zgodnie z art. 18 K.c., jego ważność, jeśli został zawarty przez małoletniego bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia przez przedstawiciela. Takiego potwierdzenia może też dokonać osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych. Wywołuje ono skutki od daty zawarcia umowy.

Zwracamy uwagę!

Małoletni może być całkowicie pozbawiony zdolności do czynności prawnych, gdy w razie choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem (art. 12-13 K.c.). W powyższych okolicznościach zawarta przez niego umowa zlecenia będzie nieważna (art. 14 § 1 K.c.). Ważna będzie natomiast i nie będzie wymagała zgody ani potwierdzenia przez przedstawiciela ustawowego, jeśli małoletni uzyskał pełną zdolność do czynności prawnych wskutek zawarcia związku małżeńskiego, co spowoduje, uzyskanie pełnoletniości (art. 10 § 2 i art. 11 K.c.). Nie traci on takiego statusu nawet, jeśli małżeństwo zostanie później unieważnione.

Przepisem szczególnym do art. 22 § 3 K.p. Stanowi on, że osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego nawiązać stosunek pracy oraz dokonywać czynności prawnych, które jego dotyczą. Jednak, gdy sprzeciwia się on dobru tej osoby, przedstawiciel ustawowy za zezwoleniem sądu opiekuńczego może go rozwiązać. Co więcej, w przypadku osób, które nie ukończyły 18. roku życia - jak w sytuacji opisanej w pytaniu - muszą być spełnione warunki określone w Dziale dziesiątym K.p. dotyczącym zatrudniania młodocianych (art. 22 § 2 K.p.). Według art. 190 § 2 K.p., zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 16 lat. Jednak są wyjątki od tego zakazu, przewidziane w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat... (Dz. U. nr 214, poz. 1808 ze zm.), dalej rozporządzeniu.

Według jego przepisów, jest możliwe zawarcie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego z taką osobą w formie:

• nauki zawodu, jeśli ukończyła gimnazjum,
   
• przyuczenia do wykonywania określonej pracy, gdy nie ukończyła gimnazjum.

W obydwu przypadkach konieczna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego lub opiekuna, zaświadczenie lekarza, uprawnionego do przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników, stwierdzającego, że praca danego rodzaju nie zagraża zdrowiu tej osoby, a także pozytywna opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej. W tym drugim przypadku, wymagane jest jeszcze zezwolenie dyrektora gimnazjum, w którego obwodzie mieszka ta osoba, na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą.

Zatem: Czytelnikowi wolno zatrudnić osobę poniżej 16. roku życia w celu nauki zawodu sprzedawcy lub przyuczenia do tego zawodu, o ile spełnione są pozostałe wymienione wymogi.

Zwracamy uwagę!

Zawarcie umowy o pracę z osobą poniżej 16. roku życia z naruszeniem reguł zatrudniania takich osób nie powoduje jej nieważności (por. uzasadnienie uchwały 7 sędziów SN z 26 stycznia 1982 r., sygn. akt V PZP 8/81, OSNCP 1982/7/94). Przy czym są też głosy przeciwne, ale niekwestionujące skutecznego zatrudnienia w sensie uprawnień pracowniczych (por. postanowienia SN z 15 maja 1972 r., sygn. akt III CRN 83/72, OSNC 1973/2/30 i z 22 listopada 1979 r., sygn. akt III PZ 7/79, OSNC 1980/4/83). 

Zatrudnienie takiej osoby stanowi jednak wykroczenie, za które grozi pracodawcy kara grzywny w wysokości od 1.000 zł do 30.000 zł (art. 281 pkt 5 K.p.). Przyjmuje się także, że pracodawca po uzyskaniu wiedzy o wieku zatrudnionego, powinien niezwłocznie odsunąć go od pracy i rozwiązać umowę w trybie porozumienia stron lub wypowiedzenia (por. Kodeks pracy, Komentarz pod red. prof. Krzysztofa Walczaka, C.H. Beck, wydanie 2017). Należy jeszcze wskazać treść art. 304⁵ § 1 K.p., który stanowi uzupełnienie regulacji Działu dziewiątego K.p. W myśl tego przepisu, wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16. roku życia jest dozwolone wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową i wymaga uprzedniej zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna tego dziecka, a także zezwolenia właściwego inspektora pracy.

Jest on zgodny z dyrektywą Rady Nr 94/33/WE z dnia 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony pracy osób młodych (Dz. Urz. UE L nr 216 z 20 sierpnia 1994, s. 12-20). Wypełnia także zalecenia konwencji MOP Nr 138 z dnia 26 czerwca 1973 r. dotyczącej najniższego wieku dopuszczenia do zatrudnienia (Dz. U. z 1978 r. nr 12, poz. 53). Na jej podstawie możliwe jest zawieranie umowy o pracę z osobami w wieku pomiędzy 13. a 16. rokiem życia w okolicznościach w niej wskazanych. Nie dotyczy więc powierzenia stanowiska sprzedawcy.
Ubezpieczenia i Prawo Pracy Nr 9 z dnia 2017-05-01 GOFIN podpowiada