W 2012 roku zmiany w uprawnieniach rodzicielskich

Przepisami ustawy z 6 grudnia 2008 r. wprowadzono do kodeksu pracy (k.p.) nową instytucję - urlop ojcowski. Pierwotnie z urlopu ojcowskiego mógł skorzystać pracownik-ojciec wychowujący dziecko nie później jednak niż do ukończenia przez nie 12. miesiąca życia. Po roku praktycznego funkcjonowania przepisów k.p. o urlopie ojcowskim dodatkowo określono przedział czasowy, w którym z tego urlopu może skorzystać pracownik-ojciec, który przysposobił dziecko starsze, tj. powyżej 1. roku życia.

Począwszy od 1 stycznia 2011 r. pracownik-ojciec adopcyjny dziecka ma więc możliwość skorzystania z takiego urlopu do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia.

Wymiar urlopu ojcowskiego w 2011 r. wynosi 1 tydzień, natomiast od 1 stycznia 2012 r. będą to 2 tygodnie. Warto przypomnieć, że przy udzielaniu urlopu ojcowskiego 1 tydzień urlopu odpowiada 7 dniom kalendarzowym.

Kontrowersje odnośnie do sposobu udzielania urlopu ojcowskiego budzi regulacja k.p. sztywno określająca wymiar tego urlopu jako 2 tygodnie (a nie do 2 tygodni). Przepisy k.p. nie zawierają bowiem żadnych przepisów, takich jak np. przy dodatkowym urlopie macierzyńskim i dodatkowym urlopie adopcyjnym, które odnosiłyby się do możliwości dzielenia tego urlopu bądź nie albo możliwości skorzystania tylko z części przysługującego wymiaru.

Z jednej strony wydaje się, że z uwagi na sztywno określony wymiar urlopu ojcowskiego powinien on być udzielony pracownikowi wyłącznie jednorazowo i w pełnym przysługującym wymiarze. Nie ma bowiem w k.p. przepisów, na podstawie których możliwe byłoby dzielenie takiego urlopu na dni lub tygodnie.

Z drugiej jednak strony, w świetle braku stosownej regulacji, jako niecelowe należałoby ocenić zmuszanie pracownika do wykorzystania całego przysługującego mu wymiaru. Jak się wydaje, nie ma przeszkód prawnych, aby pracownik-ojciec wychowujący dziecko wystąpił do pracodawcy - po 1 stycznia 2012 r. - z wnioskiem o udzielenie mu urlopu ojcowskiego w wymiarze 1 tygodnia. W takim przypadku powstaje jednak wątpliwość, czy dla takiego pracownika oznaczałoby to, że nie będzie mógł skorzystać z kolejnego tygodnia urlopu w innym terminie.

Ponadto warto zwrócić uwagę, że udzielenie pracownikowi urlopu ojcowskiego w wymiarze 2 tygodni dla pracodawcy oznacza, zgodnie z zasadą przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy, że będzie on musiał na 10 dni nieobecności pracownika zapewnić zastępstwo na zajmowanym przez niego stanowisku pracy. Natomiast przyjęcie, że jest możliwe dzielenie urlopu ojcowskiego w skrajnych przypadkach w praktyce mogłoby skutkować tym, że pracownik nie świadczyłby pracy przez więcej niż 10 dni pracy, co byłoby niekorzystne z punktu widzenia pracodawcy.

W celu wyeliminowania wątpliwości interpretacyjnych, do ustawy z 6 grudnia 2008 r. wprowadzono przepisy przejściowe rozstrzygające kwestię związaną z ustaleniem wymiaru urlopu ojcowskiego dla pracownika-ojca - wychowującego dziecko, który na przełomie 2011 i 2012 r. korzysta z tego urlopu.

Zgodnie z tymi przepisami pracownik-ojciec, wychowujący dziecko korzystający z urlopu ojcowskiego w wymiarze 1 tygodnia, 1 stycznia 2012 r. ma prawo do części urlopu w wymiarze odpowiadającym różnicy między podwyższonym (2-tygodniowym) a dotychczasowym (1-tygodniowym) wymiarem urlopu ojcowskiego.

Części urlopu ojcowskiego udziela się bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu w dotychczasowym wymiarze, na pisemny wniosek składany w terminie nie krótszym niż 3 dni przed rozpoczęciem korzystania z takiej części urlopu.

Wniosek o udzielenie uzupełniającej części urlopu ojcowskiego należy złożyć nie później niż 3 dni przed rozpoczęciem korzystania z tej części urlopu.

Pracownik, który skorzysta z urlopu ojcowskiego w wymiarze 1 tygodnia, np. w okresie od 28 grudnia 2011 r. do 3 stycznia 2012 r., będzie uprawniony do złożenia najpóźniej 31 grudnia 2011 r. (może uczynić to także wcześniej) wniosku o udzielenie mu części uzupełniającej urlop ojcowski i taki wniosek będzie wiążący dla pracodawcy. W praktyce zatem pracownik taki będzie korzystał z urlopu ojcowskiego od 28 grudnia 2011 r. do 10 stycznia 2012 r., a jego łączny wymiar wyniesie 2 tygodnie.

Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopach wychowawczych w całości finansuje budżet państwa. Obecnie dla ustalenia tej podstawy bez znaczenia jest wymiar czasu pracy, w jakim jest zatrudniony pracownik korzystający z urlopu wychowawczego oraz wysokość wynagrodzenia za pracę uzyskiwanego przez niego przed dniem rozpoczęcia urlopu wychowawczego.

Wysokość składek na powyższe ubezpieczenia jest jednakowa dla wszystkich ubezpieczonych i wynosi:

• na ubezpieczenie emerytalne - 19,52 proc. podstawy wymiaru,
• na ubezpieczenia rentowe - 6 proc. podstawy wymiaru.

W poprzednim stanie prawnym (tj. przed 1 stycznia 2009 r.) podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopie wychowawczym w okresie 1 stycznia 2002 r. do 30 kwietnia 2004 r. stanowiła kwota odpowiadająca wysokości zasiłku stałego z pomocy społecznej, a następnie od 1 maja 2004 r. do 31 grudnia 2008 r. kwota odpowiadająca wysokości świadczenia pielęgnacyjnego, tj. 420 zł (obecnie jest to kwota 520 zł).

Od 31 grudnia 2011 r. kończy się okres przejściowy, w którym na mocy przepisów ustawy z 6 grudnia 2008 r., nowelizującej Kodeks pracy i inne ustawy, podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe osób stanowi kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę w danym roku kalendarzowym ustalona zgodnie z przepisami o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. W 2011 r. wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę wynosi 1386 zł.

Począwszy od 1 stycznia 2012 r. w świetle zmian dokonanych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopie wychowawczym będzie stanowiła kwota 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Wysokość przeciętnego wynagrodzenia jest ogłaszana w Monitorze Polskim w formie Komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.

Jednocześnie podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, o której wyżej mowa, nie może być wyższa niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających urlop wychowawczy. Ograniczenie to wprowadzono w celu uniknięcia sytuacji, w której odprowadzana do ZUS wysokość składek na ubezpieczenia społeczne za pracownika przebywającego na urlopie wychowawczym przewyższałaby wysokość składek odprowadzanych za tego pracownika, gdyby z tego urlopu nie korzystał i normalnie pracował.

Małgorzata Podgórska