Urlopowa przerwa w pracy nie na wypoczynek

Urlopy kojarzą się przede wszystkim z pracowniczym wypoczynkiem. Znajduje to odzwierciedlenie w prawie pracy, którego przepisy regulują tematykę urlopową głównie w odniesieniu do urlopów wypoczynkowych. Zdarzają się jednak przerwy w pracy przeznaczone nie na rekreacje, ale na realizację zupełnie innych celów.

Urlop okolicznościowy tylko z nazwy

W potocznym nazewnictwie z zakresu prawa pracy można spotkać się z pojęciem urlopu okolicznościowego. Jest ono często używane na określenie krótkotrwałych zwolnień od pracy w razie wystąpienia pewnych okoliczności życiowych. Określenie "urlop okolicznościowy" może być w tym przypadku mylące. Nie ma on bowiem nic wspólnego z typowym urlopem. Urlop okolicznościowy jest zwolnieniem celowościowym, tj. udzielanym pracownikowi w konkretnym celu, którym z pewnością nie jest wypoczynek od pracy. Warunki jego przyznawania również nie są regulowane przez kodeksowe przepisy urlopowe, ale przez rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy. Przewiduje ono różnego rodzaju zwolnienia od pracy, w tym wspomniane okolicznościowe, w związku z ważnymi wydarzeniami rodzinnymi pracownika.

Wbrew pozorom, taki urlop nie przysługuje automatycznie w przypadku wystąpienia sytuacji przewidzianych w § 15 rozporządzenia (m.in. ślubu pracownika lub jego dziecka albo pogrzebu współmałżonka, rodzica czy dziecka). Niekiedy pracownik nie nabędzie prawa do omawianego zwolnienia od pracy. Będzie tak w sytuacji kiedy zdarzenie, w związku z którym przysługuje, przypadnie w okresie, w którym pracownik korzysta ze zwolnienia od pracy z innego tytułu (np. z uwagi na chorobę) lub przebywa na urlopie wypoczynkowym. Udzielenie wówczas tzw. urlopu okolicznościowego mijałoby się z celem - taki urlop jest przyznawany po to, aby pracownik miał czas wolny na załatwienie ważnych spraw rodzinnych. Jeżeli więc już ten czas wolny posiada z innego powodu, nie trzeba mu go jeszcze dodatkowo udzielać.

Zwolnienie z powodu słabego zdrowia

Specyfika wykonywania niektórych zawodów powoduje szybszą "eksploatację" sił fizycznych i psychicznych pracowników. Tak jest w przypadku m.in. nauczycieli, którzy z powodu uciążliwości, którą cechuje się praca z uczniami, mają prawo do urlopu dla poratowania zdrowia. Jest to również urlop celowy, o całkowicie odmiennym przeznaczeniu niż urlop wypoczynkowy. Warunki jego przyznania określa art. 73 Karty Nauczyciela, zgodnie z którym urlop taki przysługuje nauczycielowi zatrudnionemu na czas nieokreślony w pełnym wymiarze zajęć, po przepracowaniu co najmniej 7 lat w szkole. Urlop dla poratowania zdrowia wynosi łącznie 3 lata, przy czym jednorazowo nie może on przekroczyć roku.

Przerwa między poszczególnymi urlopami musi trwać co najmniej rok. Okres siedmioletniej pracy w szkole warunkujący prawo do urlopu, powinien przypadać bezpośrednio przed datą jego rozpoczęcia, przy czym wymóg ten dotyczy udzielenia pierwszego urlopu dla poratowania zdrowia.

Łącznie wymiar urlopu dla poratowania zdrowia nie może przekroczyć 3 lat w ciągu całego zatrudnienia.

Do siedmioletniego stażu pracy, od którego zależy przyznanie urlopu "zdrowotnego", wlicza się okresy chorobowej niezdolności do pracy oraz urlopu innego niż wypoczynkowy, trwające łącznie nie dłużej niż 6 miesięcy. W przypadku gdy przekraczają one 6 miesięcy, wymagany staż przedłuża się o okres tej nieobecności. W czasie urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel nie może podjąć pracy zarobkowej, a jeżeli dyrektor potwierdzi wystąpienie takiego faktu, odwoła nauczyciela z urlopu, wyznaczając mu termin powrotu do pracy.

Urlop na szkolenie

Wśród wielu urlopów, które przysługują pracownikowi, znajduje się również urlop szkoleniowy. Tak jak w przypadku innych omówionych urlopów, także i ten ma ściśle wyznaczony cel. Jest nim przygotowanie i obrona pracy dyplomowej - w przypadku dokształcania się na studiach - lub przystąpienie do egzaminów: maturalnego, eksternistycznych, potwierdzających kwalifikacje zawodowe. Warunkiem koniecznym nabycia prawa do wskazanego urlopu jest więc podnoszenie lub uzupełnianie swoich kwalifikacji w formach, które przewidują złożenie jednego ze wskazanych egzaminów, a w przypadku studiów również przygotowanie pracy dyplomowej. Ponadto urlop szkoleniowy z mocy przepisów Kodeksu pracy przysługuje tylko w przypadku podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracownika za zgodą lub z inicjatywy pracodawcy (art. 103¹ i art. 103² K.p.).

Fakt uregulowania urlopu szkoleniowego w Kodeksie pracy nie oznacza jednak, że przysługuje on w każdym przypadku dokształcania pracownika w warunkach określonych w art. 103¹ K.p. Do powstania po stronie zatrudniającego obowiązku udzielenia urlopu potrzebny jest wniosek zainteresowanego pracownika. Wprawdzie Kodeks pracy nie reguluje postępowania w tej kwestii, jednak z samego charakteru urlopu szkoleniowego wynika jego "wnioskowy" charakter. Jest on bowiem udzielany w celu szkolenia a nie regeneracji sił psychofizycznych pracownika, jak to jest w przypadku urlopu wypoczynkowego. Tylko ten ostatni urlop powinien być wykorzystany bez względu na wolę zainteresowanych stron - niejako "z przymusu", podyktowanego troską o zdrowie pracownika. Takiego przeznaczenia nie ma urlop szkoleniowy, dlatego skorzystanie z niego powinno całkowicie zależeć od woli szkolącego się pracownika, który z różnych względów (np. z uwagi na liczne obowiązki służbowe) może nie być zainteresowany jego wykorzystaniem. Ponadto, z uwagi na to, że urlop szkoleniowy ma na celu zapewnienie pracownikowi czasu wolnego na przygotowanie się i zdanie egzaminów, nie będzie przysługiwał, jeżeli pracownik ma już to wolne z innego tytułu (np. z uwagi na przebywanie na urlopie wychowawczym czy wypoczynkowym).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.),

Ustawa z dnia 26.01.1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 ze zm.),

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15.05.1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz. U. nr 60, poz. 281 ze zm.)

autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 75 (803) z dnia 2011-09-19

GOFIN podpowiada