Sposób rekompensowania pracy w sobotę będącą dla pracownika dniem wolnym
Proszę o pomoc dotyczącą przepracowanych godzin nadliczbowych w sobotę. Pracownik pracuje w systemie pon.-pt. w godz. 9:00-17:00, w sobotę poproszono go o przyjście do pracy na 4 godz. Proszę o informację, co przysługuje takiemu pracownikowi za przepracowane w sobotę 4 godziny? Dzień wolny oraz zapłata za nadgodziny z 50% dodatkiem? Czy pracownik może poprosić o 50% dodatku w postaci czasu wolnego, a nie zapłaty?
W zamian za pracę wykonywaną w dniu wolnym od pracy z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy pracownikowi należy udzielić innego dnia wolnego w terminie z nim uzgodnionym do końca danego okresu rozliczeniowego. I to bez względu na ilość przepracowanych w takim dniu godzin.
Za pracę w sobotę niebędącą świętem, ale jedynie dniem wolnym od pracy wynikającym z zasady przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy, pracownik powinien otrzymać dzień wolny do końca danego okresu rozliczeniowego. Chodzi bowiem o to, aby w danym okresie rozliczeniowym zrealizować zasadę przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy, tj. aby w każdym jego tygodniu pracownik przepracował przeciętnie pięć dni. A więc jeśli w jednym tygodniu przepracuje ich sześć z powodu potrzeb pracodawcy, to w jednym z następnych tygodni okresu rozliczeniowego (niekoniecznie kolejnym) powinien przepracować odpowiednio mniej dni.
Dzień wolny udzielony pracownikowi w zamian za pracę w dniu wolnym od pracy wynikającym z zasady przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy powinien zostać pracownikowi udzielony do końca okresu rozliczeniowego, w którym wystąpiła praca w takim dniu wolnym, a nadto termin takiego wolnego powinien być uzgodniony z pracownikiem.
Udzielając dnia wolnego za pracę w sobotę, warto zadbać o dowody potwierdzające, że dzień wolny ustalono z pracownikiem (np. pisma zawierające propozycje terminu wykorzystania wolnego, e-maile, w których pracownik zgadza się z proponowanymi przez pracodawcę terminami udzielenia wolnego, notatki, itp.).
Dzień wolny przysługuje pracownikowi bez względu na faktyczną ilość godzin przepracowanych w sobotę. W praktyce oznacza to, że nawet jeśli pracownik w wolną sobotę pracował dwie, trzy, czy cztery godziny, powinien otrzymać cały jeden dzień wolny. Nieudzielenie dnia wolnego w zamian za pracę w dniu wolnym od pracy jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika, za które inspektor pracy w trakcie kontroli może ukarać pracodawcę mandatem w wysokości do 2000 zł. W przypadku gdy pracodawca odmówi przyjęcia takiego mandatu lub gdy inspektor uzna, że grzywna wymierzona mandatem byłaby niewspółmierna w stosunku do popełnionego wykroczenia (np. nieudzielenie dni wolnych w zamian za pracę w dniu wolnym od pracy jest nagminne albo dotyczy to wielu pracowników danego zakładu pracy), skieruje do sądu wniosek o ukaranie pracodawcy. Grzywna wymierzona przez sąd może sięgać nawet 30 000 zł. Pracodawca popełni wykroczenie także wówczas, gdy zamiast udzielić dnia wolnego wypłaci pracownikowi stosowne wynagrodzenie za pracę w dniu wolnym.
Za dzień wolny od pracy udzielony w zamian za wykonywanie pracy w sobotę (czyli w dniu wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy) pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia. Wynagrodzenie należy mu się natomiast za pracę wykonaną, a więc za godziny faktycznie przepracowane. Jeśli praca świadczona w sobotę (tj. w dniu wolnym wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy) miała niższy wymiar (np. 4 godziny) niż wymiar czasu pracy przewidziany w rozkładzie czasu pracy na dzień wolny udzielony za pracę w sobotę (np. 8 godzin), to pracownik powinien otrzymać wynagrodzenie za przepracowane w sobotę godziny wraz z wynagrodzeniem uzupełniającym obliczonym jak za przestój za godziny niedopracowane do wymiaru czasu pracy przewidzianego na "inny dzień wolny".
Nieudzielenie dnia wolnego za pracę w sobotę stoi w sprzeczności z przepisami prawa pracy, bowiem nie przewidują one innej możliwości rekompensaty. Jeśli już tak się stanie z przyczyn usprawiedliwionych (np. dlatego, że praca w "wolną sobotę" przypadała pod koniec okresu rozliczeniowego, przez co w praktyce nie można było "oddać" pracownikowi wolnego, a po "pracującej sobocie" pracownik rozchorował się i z tego powodu nie zdążył uzgodnić terminu udzielenia dnia wolnego), to pracownikowi będzie przysługiwało wynagrodzenie za pracę w tym dniu oraz ewentualnie rekompensata za pracę w godzinach nadliczbowych. Wykonywanie dodatkowej pracy w dniu wolnym od pracy z reguły spowoduje przekroczenie normy średniotygodniowej i godziny nadliczbowe (przy założeniu, że przypadający do przepracowania wymiar czasu pracy pracownika został prawidłowo rozłożony przez pracodawcę, np. tak jak w pytaniu), za które pracownikowi należy się normalne wynagrodzenie wraz z dodatkiem 100% za każdą godzinę takiej pracy, chyba, że w tym dniu pracownik przepracował więcej niż 8 godzin, tj. wypracował nadgodziny dobowe. Wówczas za wszystkie nadgodziny dobowe będzie mu przysługiwało normalne wynagrodzenie wraz z dodatkiem 50%.
Warto dodać, że jeśli oddanie dnia wolnego nie nastąpi z przyczyn usprawiedliwionych (choroba pracownika, nieuzgodnienie terminu wykorzystania tego wolnego z powodu odmowy pracownika) wówczas w praktyce pracodawcy najczęściej nie są karani. W takich wyjątkowych sytuacjach rekompensata pieniężna jest dopuszczana m.in. PIP (stanowisko głównego inspektoratu pracy w sprawie rekompensowania pracy w wolną sobotę, GPP-249-4560-52/09/PE/RP). Należy jednak podkreślić, że powinny być to sytuacje sporadyczne.
Katarzyna Wrońska - Zblewska
Podstawa prawna:
- art. 80, art. 151 § 2., art. 1513, art. 281 pkt 5 Kodeks pracy
