Robocze godziny w porze nocnej
Praca może się odbywać zarówno w porze dziennej, jak i nocnej. Ponieważ jednak w tym drugim przypadku stopień obciążenia pracownika jest większy, przepisy prawa pracy wprowadzają dodatkowe wymogi wykonywania pracy w nocy. Pracownik świadczący taką pracę ma też prawo do pieniężnej gratyfikacji.
Kodeks pracy wyznacza jedynie czasowe ramy pory nocnej. Musi ona trwać 8 godzin i przypadać pomiędzy 2100 a 700 (art. 1517 K.p.). Wyboru konkretnych godzin pory nocnej w danym zakładzie dokonuje pracodawca. Jeżeli jednak tego zaniecha, do pory nocnej będą się wliczały wszystkie godziny pomiędzy 2100 a 700. Pora nocna ulegnie więc w takim przypadku wydłużeniu do 10 godzin, co może skutkować zwiększeniem kosztów związanych z rekompensowaniem pracy w tej porze.
Określenie pory nocnej w zakładzie pracy następuje w drodze wprowadzenia odpowiednich postanowień do obowiązującego u pracodawcy prawa zakładowego. Jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest zobowiązany do wydawania regulaminu pracy (zatrudnia poniżej 20 pracowników), powyższych ustaleń dokonuje w drodze obwieszczenia, podanego do wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty. Ponadto pracodawca nietworzący regulaminu pracy i wynagradzania, informuje pracownika o obowiązującej w zakładzie pracy porze nocnej w informacji dodatkowej.
Trzeba zauważyć, że w przypadku pracowników młodocianych porę nocną uregulowano odrębnie. Z uwagi na szczególną ochronę zdrowia takich pracowników, pora nocna została dla nich ustalona w przedziale godzin od 2200 do 600 (art. 23 K.p.). Natomiast w odniesieniu do:
- młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum,
- osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum,
- osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum
pora nocna przypada pomiędzy godzinami 2000 a 600. Pracodawca nie ma w tym przypadku możliwości wyboru pomiędzy godzinami, które wskazuje Kodeks pracy i musi przyjąć cały, określony ustawowo, przedział czasowy pory nocnej.
Praca w porze nocnej może występować sporadycznie, jako efekt nagłego zapotrzebowania pracodawcy na pracę świadczoną właśnie w tej porze, jak też bardziej regularnie. Jeżeli praca w porze nocnej obejmuje co najmniej 3 godziny lub jeśli nie mniej niż 1/4 czasu pracy pracownika w okresie rozliczeniowym przypada na tę porę, wówczas taki zatrudniony zalicza się do pracujących w nocy. Takie wyodrębnienie pracowników ze względu na świadczenie pracy w nocy we wskazanym powyżej wymiarze przewiduje art. 1517 § 2 K.p. Czas pracy takich osób nie może przekraczać 8 godzin na dobę, jeżeli wykonują one prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym. O tym, jakie czynności należy zaliczyć do tej kategorii decyduje pracodawca, określając wykaz prac szczególnie niebezpiecznych albo związanych z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym. Dokonuje tego w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeżeli u pracodawcy nie działa taka organizacja - z przedstawicielami pracowników wybranymi w trybie przyjętym w danym zakładzie.
Wspomniany wykaz pracodawca musi też skonsultować z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami. Jednak nawet w przypadku wykonywania pracy umieszczonej w tym wykazie, ograniczenie wymiaru czasu pracy w nocy nie będzie obowiązywać, jeżeli pracownik pracujący w nocy należy do kadry zarządzającej zakładem pracy w imieniu pracodawcy. Do takich zarządzających, zgodnie z art. 128 § 2 K.p. zaliczani są pracownicy kierujący jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępcy lub pracownicy wchodzący w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz główni księgowi. Wspomniane ograniczenie liczby godzin pracy w nocy nie dotyczy również przypadków, w których zachodzi konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.
Do obowiązków formalnych pracodawcy zatrudniającego pracownika pracującego w nocy jest zgłoszenie faktu takiego zatrudnienia właściwemu inspektorowi pracy, jednak tylko na wniosek takiego pracownika.
Niedogodności pracy w nocy należy pracownikowi zrekompensować wypłatą odpowiedniego dodatku. Pracodawca jest do tego zobowiązany na mocy art. 1518 K.p., który ustala wysokość tego świadczenia na poziomie 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę. Jest to ustawowy, gwarantowany poziom dodatku, natomiast przepisy zakładowe lub umowa o pracę mogą go ustalać w wyższej niż kodeksowa wysokości. Wspomniany dodatek przysługuje za każdą godzinę pracy w nocy, razem z normalnym wynagrodzeniem za pracę. Prawo do dodatku nie jest wyłączone w przypadku, gdy praca w nocy jest jednocześnie pracą nadliczbową, za którą przysługuje odpowiedni dodatek za nadgodziny. Kodeks pracy nie przewiduje też wyłączeń w zakresie podmiotowego prawa do omawianego świadczenia, tj. przysługuje on wszystkim pracującym w nocy, także kadrze zarządzającej, która co do zasady nie ma prawa do wynagrodzenia i dodatku za nadgodziny.
Praca w nocy jest bezwzględnie zakazana wobec kobiet w ciąży. W przypadku pracowników opiekujących się dzieckiem do lat 4 jest ona możliwa tylko za ich zgodą.
W niektórych przypadkach dodatek za pracę w porze nocnej może być zastąpiony ryczałtem. Możliwość ta jest przewidziana dla pracowników stale wykonujących pracę w porze nocnej poza zakładem pracy. Wysokość ryczałtu powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej. W razie ustalenia ryczałtu na podstawie zaniżonych szacunków co do ilości pracy w porze nocnej, pracodawca będzie zobowiązany wypłacić go w wysokości odpowiadającej rzeczywistej ilości godzin pracy w nocy.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)
autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 48 (776) z dnia 2011-06-16