​Pracodawca może skontrolować chorego pracownika

Pracownik, który stanie się niezdolny do pracy, może otrzymać zasiłek chorobowy co do zasady po 30-dniowym okresie wyczekiwania. Dowodem stwierdzającym czasową niezdolność do pracy z powodu choroby lub pobyt w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej, jest zaświadczenie lekarskie, wystawione na ściśle określonym druku ZUS ZLA, zwanym potocznie zwolnieniem lekarskim. Jego wzór oraz zasady wystawiania zostały określone w stosownym rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej (Dz. U. z 2013 r. poz. 229).

Formularz ZUS ZLA stanowi podstawę do wypłaty zarówno zasiłku jak i wynagrodzenia chorobowego.

Sam fakt otrzymania przez pracownika zwolnienia lekarskiego, nawet jeśli posiada on wymagany okres podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, nie gwarantuje otrzymania świadczenia. Wypłata może zostać bowiem anulowana, jeśli wskutek przeprowadzonej kontroli wynikną okoliczności pozbawiające osobę korzystającą ze zwolnienia prawa do zasiłku.

Jak wcześniej wspomniano, dowodem potwierdzającym chorobę pracownika jest zaświadczenie lekarskie ZUS ZLA. Druk ten w pierwszej kolejności powinien zostać poddany kontroli formalnej. Polega ona na sprawdzeniu, czy zaświadczenie:
- nie zostało sfałszowane,
- zostało wydane zgodnie z przepisami w sprawie zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich.

Tego rodzaju kontrola należy do obowiązków płatnika składek, który w razie zauważenia nieprawidłowości powinien:
- zwrócić zwolnienie do poprawki, jeśli jest ono błędnie wystawione, np. brak numeru PESEL ubezpieczonego,
- wystąpić do lekarza leczącego o wyjaśnienie sprawy, jeżeli zachodzi podejrzenie, że zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane,
- wystąpić o wyjaśnienie do ZUS, w razie podejrzenia, że zaświadczenie lekarskie wydane zostało niezgodnie z przepisami w sprawie zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich.

Kontrola formalna zaświadczeń lekarskich stanowiących podstawę zwolnienia od pracy chorego pracownika należy do obowiązków płatnika składek, bez względu na liczbę zatrudnianych osób.

Innym sposobem sprawdzenia niezdolnego do pracy pracownika, jest kontrola pod kątem prawidłowości wykorzystywania otrzymanego zwolnienia. Zdarza się bowiem, że absencja chorobowa pracownika w macierzystym zakładzie związana jest z jego dodatkowym zarobkowaniem, wykonywaniem remontu w domu lub wyjazdem na wakacje.

W związku z tym, kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby polega na ustaleniu, czy ubezpieczony w okresie orzeczonej niezdolności do pracy:
- nie wykonuje pracy zarobkowej,
- nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego celem.

Tego rodzaju kontrola obejmuje również ubezpieczonych zwolnionych od pracy w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ albo uprawniony podmiot na podstawie przepisów o zwalczaniu chorób zakaźnych albo o zwalczaniu gruźlicy.

Obowiązek przeprowadzania kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby, ciąży na płatniku składek/pracodawcy, który zgłasza do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych.

Pracodawca chcąc w ten sposób sprawdzić chorującego pracownika, deleguje do tego celu wybraną z zakładu osobę (np. kadrową), której wystawia imienne upoważnienie według wzoru stanowiącego załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli..., zwanego dalej rozporządzeniem w sprawie kontroli.

Jeśli osoba kontrolująca stwierdzi, że pracownik wykorzystuje zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem lub wykonuje w jego trakcie pracę zarobkową, sporządza protokół kontroli, według wzoru stanowiącego załącznik nr 2 do rozporządzenia w sprawie kontroli.

Dokument ten winien zawierać opis nieprawidłowego wykorzystywania zwolnienia lub okoliczności wykonywania pracy zarobkowej. Następnie, protokół winna podpisać zarówno osoba kontrolująca, jak i kontrolowana, która może również zamieścić w nim swoje ewentualne uwagi co do zawartych ustaleń.

Sporządzony protokół stanowi podstawę do pozbawienia prawa do zasiłku chorobowego za cały okres objęty kontrolowanym zaświadczeniem lekarskim o niezdolności do pracy wystawionym na druku ZUS ZLA. Pracownik wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia, w myśl art. 17 ustawy zasiłkowej, traci bowiem prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.

Istnieje jeszcze jedna możliwość kontroli niezdolnego do pracy pracownika, a mianowicie zbadanie wystawionego mu zwolnienia lekarskiego pod kątem prawidłowości orzeczonej w nim czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby. Tego rodzaju kontrola leży jednak wyłącznie w gestii organu rentowego. Wykonują ją bowiem lekarze orzecznicy ZUS, którzy mają prawo wezwać pracownika na badanie lekarskie i ocenić jego stan zdrowia. Kontrolowany ma obowiązek stawić się na badaniu, a także udostępnić posiadaną dokumentację medyczną lekarzowi, który je przeprowadza.

Omawiana kontrola wykonywana jest przez ZUS samodzielnie i niezależnie od płatników składek. Jeżeli jednak firma ma wątpliwości, czy korzystający ze zwolnienia lekarskiego pracownik jest faktycznie niezdolny do pracy z powodu choroby, zawsze może zwrócić się do ZUS o przeprowadzenie kontroli przez lekarza orzecznika. W tym celu wystarczy krótkie pismo przewodnie wraz z kserokopią zwolnienia lekarskiego.

Obecnie przeszkodą w przeprowadzeniu kontroli może być fakt, że musi to być aktualne zwolnienie lekarskie i na tyle długie, by ZUS zdążył wezwać ubezpieczonego na badanie w trakcie orzeczonej niezdolności do pracy. Ma się to jednak zmienić po wprowadzeniu możliwości wystawiania przez lekarzy e-zwolnień, które z założenia będą automatycznie przekazywane na elektroniczną skrzynkę podawczą ZUS, co umożliwi organowi rentowemu kontrolowanie nawet bardzo krótkich okresów niezdolności do pracy.

Nadanie uprawnień do kontroli zwolnień większym firmom nie oznacza całkowitej bezsilności w tej kwestii mniejszych zakładów pracy. Osoba zatrudniona w niewielkiej firmie, nieuczciwie korzystająca ze zwolnień lekarskich, nie może czuć się bezkarnie.

Płatnik składek zgłaszający do ubezpieczenia chorobowego nie więcej niż 20 ubezpieczonych, może bowiem wystąpić do ZUS z prośbą o przeprowadzenie kontroli chorego pracownika zarówno pod kątem prawidłowości wykorzystywania zwolnienia lekarskiego, jak również celowości jego wystawienia.

Kontroli podlega każde wystawione zwolnienie lekarskie bez względu na to, czy chory "może chodzić", czy "powinien leżeć".

Podstawa prawna
Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2010 r. nr 77, poz. 512 ze zm.)
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27.07.1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy... (Dz. U. nr 65, poz. 743)

autor: Anna Minierska
Gazeta Podatkowa nr 63 (1000) z dnia 2013-08-08
GOFIN podpowiada