Praca w nadgodzinach w zależności od rozkładu
Pracownicy mogą być zatrudnieni w różnych systemach i rozkładach czasu pracy. Praca powinna być jednak zaplanowana w granicach obowiązujących norm. Czasami może się okazać, że pracownik przepracował więcej godzin niż wynosi obowiązujący go wymiar czasu pracy. Rolą pracodawcy jest wówczas ustalenie, które z nich są godzinami nadliczbowymi.
Praca w nadgodzinach
Pracą w godzinach nadliczbowych jest praca wykonywana:
- ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także
- ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy (art. 151 § 1 K.p.).
Praca w nadgodzinach jest dopuszczalna w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii, a także w razie szczególnych potrzeb pracodawcy. Nie powinna być ona planowana.
Nadgodziny z przekroczeń dobowych wystąpią wtedy, gdy pracownik przepracuje więcej godzin niż wynosi norma dobowa albo przedłużony dobowy wymiar czasu pracy. Natomiast nadgodziny średniotygodniowe będą miały miejsce przeważnie już wtedy, gdy pracownik przekroczy tygodniową normę czasu pracy.
Do przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy dochodzi, jeżeli pracownik w danym okresie rozliczeniowym przepracuje więcej niż przeciętnie 40 godzin na tydzień. Inna norma tygodniowa dotyczy niektórych grup pracowników, np. zatrudnionych w ruchu ciągłym czy medycznych. W ich przypadku przepracowanie więcej niż wynosi właściwa dla nich norma tygodniowa stanowi rzeczywiście pracę w nadgodzinach średniotygodniowych. Ustalenia przekroczeń przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy dokonuje się po zakończeniu okresu rozliczeniowego.
Godziny nadliczbowe w różnych systemach
W systemie podstawowym nadgodziny z przekroczenia dobowego występują po przekroczeniu dobowej normy czasu pracy, która wynosi 8 godzin. Zatem będzie nią praca w 9 i następnych godzinach. Norma dobowa może być też niższa w przypadku określonych grup pracowników. Wówczas pracą nadliczbową z przekroczeń dobowych będzie praca po przekroczeniu tej normy. Przykładowo dla pracowników niepełnosprawnych o umiarkowanym i znacznym stopniu niepełnosprawności, którzy na podstawie zaświadczenia lekarza świadczą pracę po 7 godzin na dobę, praca w 8. godzinie będzie pracą w nadgodzinach dobowych.
Ponadto przekroczenia dobowe mogą wystąpić, jeżeli pracownik będzie pracował w tej samej dobie pracowniczej, choć w innym dniu. Doba pracownicza są to 24 kolejne godziny poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Dlatego jeżeli pracownik w jednym dniu będzie pracował od godz. 700 do godz. 1500, a następnego dnia przyjdzie do pracy na godz. 600, to również wystąpi przekroczenie dobowe.
W systemie równoważnym nadgodziny powstaną po przekroczeniu normy dobowej wynoszącej 8 godzin (lub mniej, w zależności jakiej grupy pracowników dotyczy) lub przedłużonego wymiaru dobowego, który wynosi od 9 do 12 godzin (w wersji podstawowej), w zależności od rozkładu czasu pracy danego pracownika. Przykładowo, gdy grafik przewiduje pracę przez 12 godzin, to nadgodziny dobowe wystąpią od 13. godziny pracy. W dniu pracy zaplanowanej na 6 godzin, nadgodziny dobowe powstaną po przekroczeniu normy dobowej, wynoszącej 8 godzin.
Natomiast jeżeli chodzi o dobowy limit godzin nadliczbowych, to po odjęciu 11-godzinnego odpoczynku dobowego i 8-godzinnej normy dobowej wynosi on 5 godzin na dobę.
Nadgodziny niepełnoetatowca
W przypadku pracowników zatrudnionych na część etatu pracą nadliczbową jest także praca ponad dobową normę 8-godzinną albo ponad przedłużony wymiar dobowy (lub po przekroczeniu innych norm dotyczących określonych grup pracowników). Natomiast pracą nadliczbową przekraczającą normę tygodniową będzie praca ponad 40 godzin na tydzień (lub przez inną liczbę godzin dla szczególnych grup pracowników).
Pracowników niepełnoetatowych dotyczy jednak specjalna regulacja. Strony mają obowiązek ustalić w umowie o pracę, dopuszczalną liczbę godzin (limit) ponad ustalony dla zatrudnionego na część etatu wymiar czasu pracy, których przekroczenie daje prawo do dodatku jak za pracę w nadgodzinach (art. 151 § 5 K.p.).
Limity godzin nadliczbowych
Ustawodawca określił roczny limit godzin nadliczbowych, które pracownik może przepracować w związku ze szczególnymi potrzebami pracodawcy. Wynosi on maksymalnie 150 godzin w roku kalendarzowym (z wyjątkiem kierowców, którzy mogą mieć 260 nadgodzin). Przy czym w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy albo umowie o pracę (jeżeli w zakładzie nie ma układu lub nie ma obowiązku ustalenia regulaminu, można ustalić inny limit.
|
Przykład 1 Pracodawca zatrudnia pracownika pełnoetatowego w systemie podstawowym od poniedziałku do piątku w godzinach od 800 do 1600. We wtorek pracodawca nakazał mu stawić się w pracy w godz. od 600 do 1400. Praca we wtorek od 600 do 800, czyli przez 2 godz., jest pracą w nadgodzinach z przekroczeń dobowych, gdyż poprzednia doba trwała od godz. 800 w poniedziałek do godz. 800 we wtorek. Przykład 2 Pracownik jest zatrudniony w systemie równoważnym, przewidującym możliwość przedłużenia dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin. Jego grafik przewiduje pracę w środę od 600 do 1800, w czwartek od 600 do 1800, a w piątek od 600 do 1400. Jednak pracodawca polecił mu w czwartek pracę do godz. 1900, a w piątek do 1800. Dodatkowa praca w czwartek przekroczyła przedłużony 12-godzinny wymiar dobowy o 1 godzinę, a w piątek 8-godzinną normę dobową o 4 godziny. |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)
autor: Ewa Madejek
Gazeta Podatkowa nr 22 (854) z dnia 2012-03-15