Obowiązek zapewnienia pracownikowi prawa do odpoczynku



1. Odpoczynek dobowy

Pracownik w każdej dobie ma prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku (art. 132 § 1 K.p.). Powyższa regulacja nie dotyczy pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy oraz konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii (art. 132 § 2 K.p.). W takim przypadku pracownikowi, któremu nie zapewniono odpoczynku dobowego przysługuje w okresie rozliczeniowym prawo do równoważnego okresu odpoczynku. W kwestii zasad udzielania pracownikowi równoważnego odpoczynku odmienne stanowiska zajęły Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej oraz Państwowa Inspekcja Pracy. Zgodnie ze stanowiskiem Departamentu Prawa Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (znak: DPR-III-079-575/TW/07), równoważnego okresu odpoczynku należy pracownikowi udzielić bezpośrednio po ostatnim okresie wykonywania pracy w danej dobie, w której został naruszony odpoczynek dobowy, w takim wymiarze, aby dopełnić okres odpoczynku po zakończeniu pracy do wymaganych 11 godzin. Oznacza to, że pracownik będzie mógł podjąć pracę w następnej dobie po upływie kolejnych 11 godzin od zakończenia pracy w poprzedniej dobie. Jeśli udzielenie równoważnego okresu odpoczynku bezpośrednio po okresie wykonywania pracy nie jest możliwe, to odpoczynek powinien być udzielony w innej dobie, jako dodatkowy okres niezależny od odpoczynku w danej dobie. W takim przypadku jego wymiar będzie odpowiadał liczbie godzin o jaką naruszono dobowy odpoczynek. O taką liczbę godzin zostanie wówczas obniżony wymiar czasu pracy w danej dobie. W opinii Ministerstwa udzielenie równoważnego okresu odpoczynku może polegać wyłącznie na obniżeniu czasu pracy w takiej dobie. Równoważny okres odpoczynku spowoduje zatem zwiększenie okresu odpoczynku przewidzianego w rozkładzie czasu pracy pracownika w innej dobie pracowniczej. Natomiast zgodnie ze stanowiskiem Głównego Inspektoratu Pracy (znak: GNP/401/4560-461/07/PE), zrównoważenie odpoczynku dobowego skróconego w danej dobie polega na przedłużeniu 11-godzinnego odpoczynku w innej dobie, o tyle godzin, o ile został on skrócony. Powyższe nie polega na udzieleniu czasu wolnego, czy dnia wolnego od pracy. W sytuacji, gdy pracownik w danej dobie skorzystał tylko z 9-godzinnego odpoczynku dobowego, to w innej dobie, powinien mieć zapewniony co najmniej 13-godzinny odpoczynek dobowy (11 godz. + 2 godz.). Zrównoważenie skróconego odpoczynku dobowego powinno nastąpić najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego, w którym nastąpiło skrócenie tego odpoczynku.
 

Reklama

 

Przykład

 

Pracownik zatrudniony na pełen etat pracuje w systemie dwuzmianowym w jednym tygodniu w godzinach od 600 do 1400, a w następnym od 1400 do 2200. W środę po zakończeniu pracy na II zmianie pracodawca polecił mu, w związku z chorobą innego pracownika, przyjść do pracy następnego dnia (w czwartek) na 600. W tej sytuacji nastąpiło przekroczenie dobowej normy czasu pracy oraz niezachowanie odpoczynku dobowego pracownika, który trwał 8 godzin, tj. od 2200 do 600, przy czym do 11 godzin odpoczynku zabrakło 3 godzin. Pracodawca ma obowiązek zrównoważyć pracownikowi naruszony odpoczynek dobowy. Zgodnie z interpretacją Ministerstwa, udzielenie 3 godzin wolnego powinno nastąpić poprzez obniżenie czasu pracy w dobie, w której zrównoważono okres odpoczynku, czyli pracownik powinien np. w piątek przyjść do pracy na 900 (zamiast na 600) i pracować do 1400. W myśl stanowiska reprezentowanego przez GIP, zrównoważenie odpoczynku nastąpi przez wydłużenie o 3 godziny innego dobowego (lub tygodniowego) odpoczynku w dowolnym terminie w okresie rozliczeniowym. W przypadku odpoczynku dobowego powinien on trwać minimum 14 godzin, a w przypadku tygodniowego nie mniej niż 38 godzin. Zwracamy uwagę! Naruszenie odpoczynku dobowego może mieć miejsce w sytuacjach ściśle określonych w art. 132 § 1 K.p. Jeśli nie dotyczy osób zarządzających, może wystąpić tylko w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii. W każdym innym przypadku niezapewnienie pracownikowi 11-godzinego odpoczynku będzie stanowiło wykroczenie przeciwko prawom pracownika zagrożone karą grzywny.
 

 

Przykład

 

Pracownik jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy i pracuje w systemie zmianowym. W piątek pracował od 700 do 1500, a następnie z powodu inwentaryzacji od 2000 do 2400. Pracownik miał zapewniony odpoczynek dobowy w dwóch częściach: od 1500 do 2000 obejmujący 5 godzin oraz od 2400 do 700 obejmujący 7 godzin. W podanych okolicznościach za nieprzerwany odpoczynek należy przyjąć jego dłuższą część, tj. od 2400 do 700, czyli 7 godzin. Brakujące 4 godziny należy do końca okresu rozliczeniowego zrównoważyć. Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa należy tego dokonać przez obniżenie czasu pracy w dobie, w której zrównoważono okres odpoczynku. W takiej dobie pracownik powinien przepracować tylko 4 godziny (zamiast 8 godz.). Natomiast zgodnie z interpretacją GIP, należy jednorazowo wydłużyć o te 4 godziny inny dobowy (do 15 godz.) lub tygodniowy odpoczynek (do 39 godz.) przypadający w tym okresie rozliczeniowym. W podanych okolicznościach doszło do popełnienia wykroczenia zagrożonego karą grzywny, gdyż naruszenie odpoczynku miało miejsce z powodów niewymienionych w art. 132 K.p.
 

 

Przykład

 

Pracownik w ostatnim dniu okresu rozliczeniowego w związku z awarią pracował dłużej o 6 godzin, co spowodowało naruszenie odpoczynku dobowego. Z formalnego punktu widzenia nie ma możliwości prawidłowego udzielenia pracownikowi równoważnego odpoczynku dobowego w tym samym okresie rozliczeniowym. Wydaje się więc dopuszczalne zrównoważenie odpoczynku w kolejnym okresie, mimo że taka sytuacja literalnie jest niezgodna z prawem. Postępowanie pracodawcy nie powinno jednak zostać uznane za wykroczenie przeciwko prawom pracownika, ponieważ nie było możliwe udzielenie okresu równoważnego odpoczynku w tym samym okresie rozliczeniowym. W tej sytuacji należało udzielić zrównoważenia odpoczynku następnego dnia, biorąc pod uwagę zmęczenie pracownika.


2. Odpoczynek tygodniowy

Przepisy Kodeksu pracy nakładają na pracodawcę również obowiązek zapewnienia pracownikowi odpoczynku w każdym tygodniu liczonym od 1 dnia danego okresu rozliczeniowego przez 7 kolejnych dni kalendarzowych (tzw. odpoczynek tygodniowy). Wymiar tego odpoczynku powinien wynosić nieprzerwanie 35 godzin, które obejmują 11 godzin odpoczynku dobowego (art. 133 § 1 K.p.). W stosunku do pracowników pracujących na zmiany istnieje możliwość skrócenia odpoczynku tygodniowego do 24 godzin, jeżeli pracownik przechodzi ze zmiany na zmianę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (art. 133 § 2 K.p.). Zwracamy uwagę! Odpoczynek tygodniowy powinien przypadać w niedzielę, jednakże jeśli praca w danym zakładzie jest dozwolona w niedzielę, odpoczynek tygodniowy może przypadać także w innym dniu (art. 133 § 3 i 4 K.p.).
 

 

Przykład

 

Pracownik świadczy pracę od poniedziałku do piątku w godzinach od 800 do 1600. W niedzielę, która jest dla niego dniem wolnym, pracodawca wezwał go do pracy w celu usunięcia awarii, co trwało 2 godziny, tj. od 1200 do 1400. U tego pracodawcy niedziela obejmuje 24 kolejne godziny pomiędzy godzinami od 500 kalendarzowej niedzieli do godziny 500 następnego dnia kalendarzowego. Dodatkowo zlecona praca spowodowała, że odpoczynek tygodniowy nie objął swym zakresem niedzieli. Zakładając, że tydzień pracy pracownika obejmuje weekend, nie zostało w tym przypadku naruszone prawo pracownika do odpoczynku dobowego ani do odpoczynku tygodniowego, który rozpoczął się o 1600 w piątek (zakończenie pracy w ostatniej dobie pracowniczej) i trwał do 1200 w niedzielę (wezwanie do pracy), a więc trwał nieprzerwanie 44 godziny.


3. Prawo do odpoczynku po podróży służbowej

Obowiązek udzielania odpoczynku w każdej dobie dotyczy również pracownika powracającego z podróży służbowej. Wątpliwości w tym zakresie dotyczą jednak długości takiego odpoczynku. Jak wynika z przepisu § 3 pkt 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz. U. nr 60, poz. 281 z późn. zm.), pracownik odbywający podróż służbową w godzinach nocnych (w warunkach uniemożliwiających odpoczynek nocny), która została zakończona w takim czasie, że do rozpoczęcia pracy nie upłynęło 8 godzin, może stawić się w pracy dopiero po upływie tych ośmiu godzin. Natomiast zgodnie z omawianym wyżej art. 132 K.p., pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikowi nieprzerwany 11-godzinny odpoczynek. Ponieważ Kodeks pracy jest aktem wyższego rzędu niż rozporządzenie, należy przyjąć, iż pracownikowi powracającemu z podróży służbowej należy zapewnić jednak 11-godzinny odpoczynek dobowy. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 czerwca 2005 r. (sygn. akt II PK 265/04, M.Prawn. 2005/14/668), wyjaśniając, że jeśli podróż służbowa narusza ustaloną w Kodeksie pracy normę 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego, pracownik powinien z tego tytułu otrzymać dzień wolny lub dodatkowe wynagrodzenie. Zwracamy uwagę! Czas podróży służbowej (dojazd i powrót) zaliczany jest do czasu pracy tylko w tych godzinach, w których przypada na harmonogramowe godziny pracy pracownika. W pozostałych przypadkach czas podróży służbowej nie jest zaliczany do czasu pracy.


4. Dyżur a prawo do odpoczynku

Instytucja dyżuru występuje w sytuacji, gdy pracodawca zobowiązuje pracownika do pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę (art. 1515 § 1 K.p.). Czas pełnienia dyżuru nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku dobowego i tygodniowego (art. 1515 § 2 K.p.). Wyjątek w tym zakresie dotyczy pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy (art. 1515 § 4 K.p.). Regulacje kodeksowe nie przewidują możliwości zrównoważenia odpoczynku dobowego naruszonego przez pełnienie dyżuru.
 

 

Przykład

 

Pracownik pracuje w systemie zmianowym. W poniedziałek zgodnie z harmonogramem pracował od 700 do 1500. W tym samym dniu pracodawca polecił pracownikowi pełnienie dyżuru w domu w wymiarze 7 godzin, tj. do 2200. Pracodawca naruszył prawo pracownika do odpoczynku dobowego, co stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika, bowiem odpoczynek nie może być naruszony dyżurem.


Ubezpieczenia i Prawo Pracy Nr 17 z dnia 2010-09-01

GOFIN podpowiada

Reklama
Reklama
Reklama
Reklama
Strona główna INTERIA.PL
Polecamy
Finanse / Giełda / Podatki
Bądź na bieżąco!
Odblokuj reklamy i zyskaj nieograniczony dostęp do wszystkich treści w naszym serwisie.
Dzięki wyświetlanym reklamom korzystasz z naszego serwisu całkowicie bezpłatnie, a my możemy spełniać Twoje oczekiwania rozwijając się i poprawiając jakość naszych usług.
Odblokuj biznes.interia.pl lub zobacz instrukcję »
Nie, dziękuję. Wchodzę na Interię »