Czym grozi niepłacenie składek ZUS pracowników?

W przypadku niewykonywania lub nienależytego wykonywania ciążących na pracodawcy z mocy ustawy obowiązków wobec ZUS (dalej: Zakład), pracodawcy grożą poważne sankcje. Mają one na celu zdyscyplinowanie nierzetelnych płatników składek. Wśród sankcji należy wymienić:

1. odsetki za nieterminowe opłacanie składek;
2. opłata dodatkowa za nieopłacanie składek ubezpieczeniowych lub nieopłacanie ich w należytej wysokości;
3. opłata dodatkowa za przekazanie błędnych dokumentów zgłoszeniowych, rozliczeniowych lub płatniczych;
4. odpowiedzialność za wykroczenie - kara grzywny;
5. odpowiedzialność karna;
6. zabezpieczenie majątku płatnika;
7. wszczęcie postępowania egzekucyjnego;
8. złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości,
9. orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej;
10. wpis do rejestru dłużników niewypłacalnych;
11. wykluczenie wykonawcy z postępowania o uzyskanie zamówienia publicznego.

Zgodnie z art. 23 ust. 1 ustawy o sus, od nieopłaconych w terminie składek należne są od płatnika odsetki za zwłokę na zasadach i w wysokości określonych w ustawie Ordynacja podatkowa. Sankcja ta ma charakter obligatoryjny. Odsetki nalicza się od dnia następującego po dniu upływu terminu płatności, do dnia opłacenia składki. Obecnie odsetki od zaległości podatkowych wynoszą 10%. Płatnik jest zobowiązany obliczyć i opłacić odsetki za zwłokę bez uprzedniego wezwania przez ZUS, z tym że odsetek nie nalicza się, jeżeli ich wysokość nie przekroczyłaby 6,60 zł. (art. 23 ust.1a ustawy o sus).

Zgodnie z przepisem art. 24 ust. 1 ustawy o sus, "W razie nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości, Zakład może wymierzyć płatnikowi składek dodatkową opłatę do wysokości 100% nieopłaconych składek". Treść przepisu wskazuje jednoznacznie, że sankcja ta ma charakter uznaniowy, tak samo jak sama wysokość opłaty dodatkowej. Przepis ten określa bowiem jedynie górną granicę opłaty dodatkowej. Podstawą do ustalenia opłaty dodatkowej jest kwota składek nieodprowadzonych do ZUS. Opłata dodatkowa jest w całości finansowana przez płatnika.

Od decyzji w sprawie wymierzenia opłaty dodatkowej płatnikowi przysługuje odwołanie do sądu. Kwestie dotyczące nakładania opłat dodatkowych były przedmiotem badania Sądu Najwyższego, który w wyroku z dnia 18.01.2008 r., (sygn. akt II UK 98/07), orzekł, że "Należąca do sfery swobodnego uznania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych czynność polegająca na wymierzeniu opłaty dodatkowej winna być oceniana pod kątem jej merytorycznej zasadności i celowości". Zaś "Do wymierzenia opłaty dodatkowej na podstawie art. 24 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych konieczne jest ustalenie winy płatnika składek w ich nieopłaceniu lub opłaceniu w zaniżonej wysokości". Zgodnie zatem z wykładnią Sądu Najwyższego, opłata dodatkowa powinna być nakładana na płatników, którzy w sposób nagminny i rażący uchylają się od odprowadzania do ZUS należnych składek.

Zgodnie z przepisem art. 47 ust. 10c ustawy o sus, "Jeżeli nie nastąpiło przekazanie przez Zakład składki do otwartego funduszu emerytalnego (OFE) w terminie z powodu nieprzekazania lub przekazania błędnego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych, zgłoszenia płatnika składek, imiennego raportu miesięcznego, deklaracji rozliczeniowej, dokumentu płatniczego lub zlecenia płatniczego, Zakład wymierza płatnikowi składek lub instytucji obsługującej wpłaty składek dodatkową opłatę". Dodatkowa opłata, o której mowa w art. 47 w/w ustawy, jest ustalana przez Zakład, w drodze decyzji, w wysokości odsetek od kwoty składki nieprzekazanej w terminie do OFE, liczonych według zmiennej stopy procentowej.

Niezależnie od naliczenia odsetek i opłat dodatkowych, o których mowa wyżej, w niektórych sytuacjach ZUS może dodatkowo wystąpić do właściwego sądu z wnioskiem o ukaranie nierzetelnego płatnika karą grzywny. Zgodnie bowiem z przepisem art. 98 ustawy o sus, jeżeli płatnik składek albo osoba obowiązana do działania w imieniu płatnika:

1. nie dopełnia obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne w przewidzianym przepisami terminie,
2. nie zgłasza wymaganych ustawą danych lub zgłasza nieprawdziwe dane albo udziela w tych sprawach nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawia ich udzielenia,
3. udaremnia lub utrudnia przeprowadzenie kontroli,
4. nie dopełnia obowiązku wypłacania świadczeń z ubezpieczeń społecznych i zasiłków finansowanych z budżetu państwa albo wypłaca je nienależnie,
5. nie prowadzi dokumentacji związanej z obliczaniem składek oraz z wypłatą świadczeń z ubezpieczeń społecznych,
6. nie dopełnia obowiązku przesyłania deklaracji rozliczeniowych oraz imiennych raportów miesięcznych w przewidzianym terminie,
7. nie stwierdza nieprawidłowości w imiennym raporcie miesięcznym dotyczącym danego roku kalendarzowego przed upływem 30 kwietnia następnego roku kalendarzowego nie dopełnia obowiązku przekazywania dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym w formie dokumentu elektronicznego z aktualnego programu informatycznego lub w formie dokumentu pisemnego według ustalonego wzoru albo w formie wydruku z aktualnego programu informatycznego udostępnianego przez ZUS,

podlega karze grzywny do 5000 zł.

Prawa pracowników wynikające z ubezpieczenia społecznego są chronione również w Kodeksie karnym. Zgodnie z przepisem art. 219 K.k. "Kto narusza przepisy prawa o ubezpieczeniach społecznych, nie zgłaszając, nawet za zgodą zainteresowanego, wymaganych danych albo zgłaszając nieprawdziwe dane mające wpływ na prawo do świadczeń albo ich wysokość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch". Natomiast przepis art. 218 K.k. § 1 stanowi, że osoby, które wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie naruszają prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego, podlegają grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch.

W celu zabezpieczenia należności ZUS z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, ustawodawca przyznał ZUS prawo uzyskania zabezpieczenia na majątku płatnika poprzez ustanowienie: hipoteki na nieruchomości dłużnika i zastawu skarbowego.

Zakładowi przysługuje hipoteka przymusowa na wszystkich nieruchomościach dłużnika. Podstawą ustanowienia hipoteki przymusowej jest doręczona decyzja o określeniu wysokości należności z tytułu składek, o odpowiedzialności osoby trzeciej lub o odpowiedzialności następcy prawnego. Podstawą wpisu hipoteki do księgi wieczystej nieruchomości stanowiącej własność zobowiązanego są wystawione przez Zakład dokumenty stwierdzające istnienie należności z tytułu składek oraz jej wysokość. (art. 26 ust. 2, 3 ustawy o sus). Z kolei ustawowe prawo zastawu może być ustanowione na wszystkich będących własnością dłużnika lub współwłasnością dłużnika i jego małżonka rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych. Do hipoteki przymusowej i zastawu na majątku dłużnika stosuje się odpowiednio przepisy ustawy Ordynacji podatkowej.

Nawiązując do art. 24 ust. 2 ustawy o sus, składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata, zwane dalej "należnościami z tytułu składek", nieopłacone w terminie, podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej. W przypadku egzekucji w trybie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji jest ona prowadzona przez dyrektora Oddziału ZUS lub Naczelnika Urzędu Skarbowego, jeżeli zaś odbywa się w trybie ustawy Kodeks postępowania cywilnego, przez komornika sądowego. W ramach egzekucji własnej ZUS ma prawo egzekwować należności z tytułu składek m.in. z wynagrodzenia za pracę, ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych czy np. z rachunków bankowych. Jeżeli egzekucja własna jest nieskuteczna - dyrektor oddziału ZUS, jako organ egzekucyjny, przekazuje dalsze prowadzenie postępowania egzekucyjnego naczelnikowi właściwego urzędu skarbowego. Naczelnik urzędu, prowadząc egzekucję, ma do dyspozycji wszelkie możliwe środki egzekucyjne, przewidziane dla postępowania egzekucyjnego w administracji.

Należności z tytułu składek podlegają zaspokojeniu w drodze postępowania egzekucyjnego w administracji przed innymi wierzytelnościami, z wyjątkiem kosztów egzekucyjnych, należności za pracę, należności alimentacyjnych oraz rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci, jak również kosztów ostatniej choroby i kosztów pogrzebu dłużnika, w wysokości odpowiadającej miejscowym zwyczajom.

ZUS może na zasadach określonych w ustawie Prawo upadłościowe i naprawcze, złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości płatnika. W przypadku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, ZUS może również wystąpić do sądu upadłościowego z żądaniem orzeczenia wobec nierzetelnego płatnika zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu, na okres od trzech do dziesięciu lat. Przesłanki do orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej zostały określone w przepisie art. 373 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze. Zgodnie z tym przepisem, zakaz prowadzenia działalności może być wydany wobec osoby, która ze swej winy:

• będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości wniosku o ogłoszenie upadłości albo
• po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg handlowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, do których wydania lub wskazania była zobowiązana z mocy ustawy, albo
• po ogłoszeniu upadłości ukrywała, niszczyła lub obciążała majątek wchodzący w skład masy upadłości, albo
• jako upadły w toku postępowania upadłościowego nie wykonała innych obowiązków ciążących na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądu albo sędziego-komisarza, albo też w inny sposób utrudniała postępowanie.

Sąd upadłościowy może również orzec, na okres od trzech do dziesięciu lat, zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu osoby, wobec której:

• już co najmniej raz ogłoszono upadłość, z umorzeniem jej długów po zakończeniu postępowania upadłościowego;
• ogłoszono upadłość nie dawniej niż pięć lat przed ponownym ogłoszeniem upadłości.

Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych przysługuje również prawo do skierowania wniosku o wpis do Rejestru Dłużników Niewypłacalnych dłużnika - osoby fizycznej będącej m.in. członkiem zarządu spółki, następcą prawnym i osobą trzecią. Wpisu dokonuje się na zasadach określonych w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym. Wpisy dokonane w rejestrze dłużników niewypłacalnych podlegają wykreśleniu z urzędu po upływie 10 lat.

Zgodnie z przepisem art. 24 ust. 1 pkt 3 ustawy Prawo zamówień publicznych "Z postępowania o udzielenie zamówienia wyklucza się wykonawców, którzy zalegają z uiszczeniem podatków, opłat lub składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, z wyjątkiem przypadków, gdy uzyskali oni przewidziane prawem zwolnienie, odroczenie, rozłożenie na raty zaległych płatności lub wstrzymanie w całości wykonania decyzji właściwego organu". Oznacza to, że płatnik składek zalegający z zapłatą należności z tytułu składek, jest wyłączony z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego. Warunkiem uczestniczenia w przetargach jest bowiem nieposiadanie zaległości m.in. z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne.

Podsumowując przegląd najważniejszych instrumentów, którymi posługuje się ZUS w celu zdyscyplinowania płatników składek na ubezpieczenie społeczne pozwala dostrzec, jak istotne jest dla przedsiębiorców należyte wywiązywanie się z obowiązków nałożonych przepisami ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Nierzetelni płatnicy narażają się nie tylko na dotkliwe skutki finansowe, ale również na odpowiedzialność karną.

Paszowski & Wspólnicy Kancelaria Prawna Spółka Komandytowa

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dn. 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz.1585.
2. Ustawa z dn. 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym - Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186, z późn. zm.
3. Ustawa z dn. 29.08.1997 r. Ordynacja podatkowa - tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.
4. Ustawa z dn. 17.06.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji - Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm.
5. Ustawa z dn. 28.02.2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze - Dz.U. z 2003 r. Nr 60, poz. 535 z późn. zm.
6. Ustawa z dn. 6.06.1997 r. - Kodeks karny - Dz.U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.
7. Ustawa z dn. 17.11.1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.